Na 1,5 jaar coronacrisis is het 'feest' in de economie, maar wat heeft dat gekost?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

De mondkapjesplicht verdwijnt volgend weekend op veel plekken, ook het thuiswerkadvies vervalt als op kantoor anderhalve meter afstand kan worden gehouden. De coronacrisis lijkt het einde te naderen, en in tegenstelling tot de verwachtingen aan het begin ervan gaat het na anderhalf jaar pandemie economisch best goed met Nederland. De werkloosheid daalt al maanden en er gaan bijna geen bedrijven failliet.

Waar eerder de verwachting was dat de werkloosheid en faillissementsgolf nog zouden komen, maken economen zich daar steeds minder zorgen over. Zo was de OESO deze week positief over het snelle herstel van Nederland en ook De Nederlandsche Bank zegt dat de economie krachtig en vlot herstelt. En dan moet de lockdownvrije zomer nog beginnen.

"Het wordt feest de komende maanden, let maar op", zegt Hans Stegeman, hoofdstrateeg bij Triodos Investment Management. "Mensen gaan naar buiten, geld uitgeven. Ondernemers worden blij. Alleen er is wel die ene vraag waar we het liever niet over hebben: wat heeft dit succes ons gekost? Dat kan als een boemerang bij ons terugkomen."

"Ik ben heel optimistisch", zegt Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit. "Vorig jaar in de zomer hebben we gezien dat de economie snel herstelt als de maatregelen worden opgeheven. Ik denk dat we zo'n snel herstel dit jaar weer gaan zien. Maar voor de langere termijn is de vraag hoe permanent de schade van corona is."

We geven weer meer uit dan normaal en zijn steeds positiever over de economie:

Meteen deze kanttekening: dat de economie er goed voorstaat, zoals je in de grafieken hierboven ziet, betekent niet dat het voor iedereen feest is. "Dit zijn gemiddelden", zegt Stegeman. "Dat succes is ongelijk verdeeld. Corona heeft de verschillen tussen mensen met zekerheden en onzekerheden vergroot."

Maar in grote lijnen en gemiddeld gesproken gaat het dus relatief goed. Dat komt door het extreme beleid van overheden en centrale banken in de hele wereld, zegt Stegeman. "Er is een overvloed aan geld in de economie om dit succes betaalbaar te houden. Het risico daarvan is dat we daardoor een zelfgemaakt probleem krijgen: inflatie."

Centrale banken hebben enorme hoeveelheden geld in de economie gepompt, waardoor overheden en bedrijven goedkoper konden lenen. De Europese Centrale Bank bijvoorbeeld heeft aan het begin van de crisis een speciaal pandemieprogramma opgestart, waarmee 1850 miljard euro gemoeid is.

Onder meer door dat beleid van centrale banken kunnen overheden goedkoop geld lenen en zelf veel uitgeven. De Verenigde Staten spannen daarmee de kroon. Zo geeft president Biden biljoenen dollars uit aan het coronasteunpakket en investeringen in onder meer banen, infrastructuur en onderwijs.

Als mensen daarnaast wereldwijd ook weer meer geld gaan uitgeven, kan de inflatie verder oplopen. Dat zien we nu al gebeuren, ook in Nederland.

Er is nog een andere oorzaak voor die stijgende prijzen. "De mondiale productieketens zijn door corona ontregeld geraakt", zegt Jacobs. "Daardoor zien we nu al gebeuren dat de prijzen van bijvoorbeeld hout, staal, chips en olie stijgen." Zo zijn bijvoorbeeld zeecontainers een stuk duurder geworden en is er een wereldwijd chiptekort vanwege na-ijleffecten in de lockdowns aan het begin van de crisis.

En hoewel de stijgende huizenprijzen niet worden meegenomen in de inflatiecijfers, is het wel een teken aan de wand. "De gekte op de huizenmarkt wordt ook gevoed door de extreem lage rente en het beleid van de Europese Centrale Bank tijdens de crisis", zegt Stegeman.

Tijdelijk - of niet?

Een beetje inflatie hoeft geen probleem te zijn. De verwachting van de centrale banken is dat het tijdelijk is. "Maar stel dat het niet tijdelijk is", zegt Stegeman. "Dan kan die inflatie zich gaan vertalen in structureel hogere rentes. En dat kunnen we ons niet veroorloven met die hoge schulden, die we zijn aangegaan om er nu economisch gezien zo goed bij te zitten."

De rente op 10-jarige staatsobligaties loopt nu al wat op:

Volgens Jacobs is het lastig om te zeggen hoe structureel de inflatie zal zijn. "Het hangt er ook van af hoe permanent de schade in de economie is. Er zijn sectoren geraakt, bijvoorbeeld de horeca, toerisme en de evenementenindustrie. Als die ook langere tijd minder kunnen verkopen, of als wij langere tijd veel meer willen kopen, kan die inflatie structureel hoger worden."

Het kan volgens Jacobs ook dat Nederland teruggaat naar de periode van voor corona: "Hele middelmatige economische groei, extreem lage rentes en hele lage inflatie. Dit is de grote vraag waar we nog geen goed antwoord op hebben."

Die hoge schulden zouden met een hogere rente een stuk duurder kunnen worden dan ze waren toen we ze aangingen. "En wat het afgelopen jaar ook gebeurd is, is dat we in Europa van alles hebben afgesproken waardoor de schuld van bijvoorbeeld Italië ook onze schuld is geworden", zegt Stegeman. "Als de rente echt stijgt, kunnen we opeens een heel ander spel hebben."

Die schuld zijn we onder meer aangegaan om miljarden over te maken aan bedrijven om hen overeind te houden gedurende de crisis. Terecht, zegt Jacobs. "Die steun is bedoeld om bedrijven door een problematische periode te loodsen, omdat de overheid beperkingen oplegt waardoor ze minder of niets kunnen verkopen. Zolang die beperkingen er zijn moet je daarmee doorgaan. Als ze er niet meer zijn, kun je stoppen met de steun."

Op dit moment worden steeds meer maatregelen afgeschaft, maar het steunpakket is verlengd tot 1 oktober. Het is wel zo dat als bedrijven meer omzet maken, ze automatisch minder recht hebben op steun. "Nu we steeds meer open gaan, zul je zien dat daardoor de steun vanzelf minder wordt", zegt Jacobs.

Stegeman vond het steunpakket vooral in de eerste fase van de crisis goed. "We hebben geleerd van de financiële crisis dat je heel massaal de economie moet stimuleren als die in elkaar dreigt te vallen. Maar ik vind dat we sinds het najaar te lang in crisismodus zijn gebleven. Wat mij betreft hadden we eerder moeten stoppen met alleen crisismaatregelen en beginnen met structureel investeren."

Ook nu is de discussie in politiek Den Haag te veel gericht op crisismanagement, zegt Stegeman. "Er wordt veel gesproken over een herstelplan na corona. Wat wil je herstellen dan? Het is van belang dat we gaan investeren in structurele verbeteringen van de economie, van energietransitie tot oplossing van het stikstofprobleem en de kwaliteit van onderwijs. Dat levert op lange termijn welvaart op waarmee we de hoge schuld kunnen terugbetalen in de toekomst. Daar moet de discussie over gaan."