Nederland begon deze maand als laatste EU-land met vaccineren en blijft ver achterlopen op andere landen. Dat was in 2009 anders. Toen begonnen we als eerste land met vaccineren tegen de Mexicaanse griep en waren we als eerste klaar, bevestigt Angela Hume, die destijds het vaccineren leidde.
Als luitenant-kolonel en legerarts was Hume via Defensie door de minister van Volksgezondheid gevraagd om de vaccinatiecampagne uit te rollen. "Toen we begonnen was er nog niks. Binnen twee maanden hadden we alles klaar en toen de vaccins binnen waren, konden de huisartsen de volgende dag meteen beginnen met vaccineren." In zes weken tijd werden miljoenen Nederlanders ingeënt.
'Pijnlijk'
Afgelopen december liet Nieuwsuur zien dat het ministerie van Volksgezondheid (VWS) pas 18 januari van plan was te beginnen met inenten, terwijl het vaccin met Kerst al beschikbaar was. De startdatum is na kritiek vervroegd, maar grote aantallen worden nog niet gehaald. In totaal zijn nu zo'n 135.000 mensen ingeënt; naar verhouding doet in de Europese Unie alleen Bulgarije het slechter.
"Ik ben arts dus als ik zie dat Nederland onderaan staat word ik daar emotioneel van", zegt Hume. "De mensen uit de risicogroepen kunnen nu nog steeds besmet raken en eraan overlijden. Ik vind het heel erg pijnlijk om te zien dat zij nog steeds niet allemaal gevaccineerd zijn."
Ik word er treurig van.
Microbioloog Roel Coutinho was in 2009 directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding bij het RIVM. Hij "wordt er treurig van" dat nog maar 135.000 mensen zijn ingeënt. "Mensen boven de 60 lopen het grootste risico om ernstig ziek te worden. Het vaccineren van hen komt nu pas heel langzaam op gang."
Ministerie hoeft hulp Hume niet
Coutinho vindt dat het ministerie ook deze keer militairen de leiding had moeten geven. "Het ministerie had destijds een verstandige directeur-generaal die begreep dat 'wij dit niet zelf moeten doen' en dat het RIVM te weinig van logistiek afweet. Die heeft toen doorgezet dat er hele belangrijke functies voor Defensie zouden komen. Die hadden ervaring in acute, steeds veranderende situaties. Dat moet je hebben, het is logistiek."
Hume werd afgelopen november door het ministerie van Volksgezondheid gevraagd om samen met haar belangrijkste collega van destijds opnieuw het vaccineren te leiden. Uiteindelijk sloeg het ministerie hun hulp toch af. Hume weet niet waarom. "Ik denk dat men overtuigd was dat men het op de eigen manier wel kon."
Het ministerie kreeg de afgelopen tijd regelmatig stevige kritiek van vaccinatie-experts en vanuit de Tweede Kamer. Als belangrijkste reden voor de relatieve traagheid noemde minister Hugo de Jonge logistieke problemen rond het Pfizer-vaccin.
In november werd duidelijk dat het vaccin van Pfizer als eerste beschikbaar werd. Dat middel moet diepgevroren bewaard worden, en zou daarom niet makkelijk in verpleeghuizen aangeboden kunnen worden. Daarom moest de strategie worden aangepast: niet ouderen werden als eerste gevaccineerd, zoals de Gezondheidsraad adviseert, maar zorgmedewerkers.
Volgens Hume is dat geen argument. "Destijds hadden we ook te maken met een vaccin dat vervoerd moest worden bij bepaalde temperaturen. Dat maakte ons niks uit. We zagen het als een militaire operatie die op tijd klaar moest zijn. Het ministerie van VWS had de leiding en wij voerden uit. Dat lijkt nu anders te gaan. De regie lijkt te ontbreken."
In Engeland zijn ook kathedralen ingericht als vaccinatielocaties:
Ook werd pas laat aan de GGD's gevraagd of ze de landelijke vaccinatiecampagne wilden uitvoeren. Dit hebben premier Mark Rutte en minister De Jonge ook erkend. Door die late opdracht vanuit het ministerie werd pas in december begonnen met het zoeken van personeel en locaties.
Om nu alsnog meer haast te maken met het vaccineren, heeft De Jonge deze week het beleid dat er voor iedere eerste prik een tweede op voorraad ligt, losgelaten. Daardoor kunnen flink meer mensen sneller gevaccineerd worden. Honderdduizenden doses liggen nog in de vriezer en er komen er van Pfizer wekelijks 200.000 bij.
'VWS zit te dobberen'
Hume vindt dat het ministerie de doses te langzaam in armen krijgt. "Het ministerie staat normaal aan de kade, maar nu is het oorlog en is VWS het vlaggenschip dat moet leiden. Voor mijn gevoel zit VWS te dobberen, ook omdat de strategie elke dag verandert. Juist door onze militaire planning zijn wij gewend om met continue veranderde omstandigheden om te gaan."
Coutinho: "VWS is een beleidsministerie dat niet geschikt is om een logistieke operatie in een acute situatie te leiden. Logistiek krachtige mensen de leiding geven, bleek in 2009 een gouden keuze, dat heeft ontzettend goed gewerkt."
