Twintig weken coronacrisis: schulden, werkloosheid en miljarden steun

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Het is zomer en veel Nederlanders vieren vakantie in eigen land. Maar dat we weer naar buiten gaan en geld uitgeven betekent niet dat de economie geen last meer heeft van het virus.

"Begin juli was er vooral opluchting: we mogen weer", zegt Hans Stegeman, hoofdstrateeg bij Triodos Investment Management. "Nu is het: we mogen wel, maar hoeveel mogen we eigenlijk? En wat is het risico dat we opeens iets niet meer mogen?"

Als voorbeeld noemt Stegeman het reisadvies voor Barcelona en Kroatië dat van geel op oranje sprong. "Mensen hebben een besluit genomen om op vakantie te gaan, en opeens kan dat niet meer. Dat zijn effecten van het virus die economische consequenties hebben."

Zie hieronder hoeveel Nederlanders op dit moment uitgeven ten opzichte van vorig jaar:

In Nederland pinnen we, zoals je hierboven kunt zien, iets meer dan vorig jaar deze tijd. Maar daarmee heb je nog niet alle bestedingen in beeld, zegt ING-econoom Marten van Garderen.

"Tijdens de zomervakantie moeten we ook kijken naar wat Nederlanders in het buitenland uitgeven. Dan zien we dat het totaal van alle pinbetalingen en geldopnames in binnen- en buitenland nog altijd 4 procent lager ligt dan normaal."

Desondanks is het goed nieuws voor veel Nederlandse ondernemers: een groot deel van de vraag is teruggeveerd. Maar dat compenseert niet altijd voor het gat dat het coronavirus in hun omzet heeft geslagen. "Een deel van dat verlies kunnen ondernemers inhalen, maar een deel ook niet", zegt Hans Stegeman, hoofd investeringen van Triodos. "Kappers bijvoorbeeld: die hadden het de eerste paar weken nadat ze open gingen heel druk, maar daarna was iedereen weer geknipt en was het terug naar normaal. Daar is sprake van permanent inkomensverlies."

ABN Amro-econoom Nico Klene houdt er rekening mee dat onze bestedingen minder hard door blijven groeien. "De werkloosheid loopt op. Dat betekent dat ook op de langere termijn mensen minder geld hebben om uit te geven."

Zie hier hoe de werkloosheid de afgelopen maanden is opgelopen:

De werkloosheid is gestegen sinds het begin van de coronacrisis. Maar de grootste toename in werkloosheid moet nog komen, zegt Stegeman. "Dat weten we van de crisis in 2008. Toen dachten we twee jaar lang: waarom stijgt de werkloosheid nog niet? De vertraging in de economie is groter dan we vaak denken."

Die vertraging zit hem er in dit geval in dat bedrijven de schok van de lockdown vaak nog kunnen opvangen door het steunpakket, reserves, of extra leningen. Maar op een gegeven moment lukt het niet meer en vallen bedrijven om of moeten ze reorganiseren.

Vooral die extra leningen en het uitstellen van aflossingen baren Stegeman zorgen. "Op de lange termijn wordt het moeilijker voor bedrijven om winstgevend te zijn. Niet alle bedrijven kunnen dat terugbetalen. Dat leidt tot faillissementen, meer werkloosheid, minder bestedingen."

Zie hieronder hoeveel extra schuld bedrijven hebben opgebouwd en hoeveel bedrijven failliet zijn gegaan:

Zoals je hier boven kunt zien zijn er dit jaar minder bedrijven failliet zijn gegaan dan in dezelfde periode vorig jaar. "Verrassend", zegt Frank Notten van het Centraal Bureau voor de Statistiek. "Er werd verwacht dat het juist zou stijgen, daarom publiceren we het aantal faillissementen nu wekelijks."

Het zou kunnen, zegt Notten, dat het steunpakket van de overheid niet alleen gezonde bedrijven op de been houdt, maar ook bedrijven waarmee het voor corona al slecht ging en die onder normale omstandigheden al failliet waren geweest.

Ook Klene van ABN Amro had verwacht dat het aantal faillissementen zou toenemen. "Denk ook aan de stikstof en PFAS-problematiek van eind vorig jaar. Veel ondernemers zaten daardoor in zwaar weer."

Die golf aan faillissementen gaan we nog zien, zegt Klene. In het najaar, denkt hij. "Er zijn nu bedrijven die het net redden door de financiële hulp. Maar het tweede steunpakket is al soberder dan de eerste, en als er een derde pakket komt verwacht ik nog strengere voorwaarden. Dan gaan bedrijven die nu kunstmatig overeind gehouden worden ook omvallen."

Stegeman ziet in het steunpakket een gemiste kans. "Als je ruim 100 miljard euro in een economie pompt, en je blijft daarmee de oude economie redden, wat ben je dan aan het doen?" Hij vindt dat er een meer fundamentele discussie moet worden gevoerd over wat voor economie we met het steunpakket willen opbouwen. "Denk na waar je over tien jaar wil zijn. Niet alle sectoren die we nu redden, zijn toekomstbestendig."

Zie hier hoeveel mensen gebruik maken van het tweede steunpakket voor het bedrijfsleven:

Er zijn ook economische effecten van het coronavirus die we nu nog niet in de cijfers zien. "Sommige ontwikkelingen duren langer", zegt Stegeman. "Je kan verwachten dat de lonen door de oplopende werkloosheid en omzetdalingen achter gaan blijven, maar het duurt even voordat je dat echt in de cijfers ziet."

Klene wijst ook op het investeringsklimaat. "De onzekerheid is nog steeds groot. In veel delen van Europa laait het virus weer wat op en worden maatregelen genomen. Dat sterkt het vertrouwen van een ondernemer niet. Die stellen hun investeringen dan liever nog even uit, waardoor andere bedrijven weer inkomsten mislopen."