Drie verkiezingen in een jaar: hoe kan Israël uit de patstelling komen?
Het is de grootste politieke impasse in de geschiedenis van Israël. En volgens veel kiezers is het ook te bizar voor woorden: morgen mogen ze voor de derde keer binnen elf maanden naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen.
Na de twee verkiezingen van vorig jaar lukte het telkens niet om een regering te vormen. En ook dit keer dreigt de formatie een moeilijke klus te worden. Volgens de laatste peilingen zullen de meeste kiezers niet op een andere partij stemmen dan in september.
Niet dat er intussen niets gebeurd is: premier Benjamin Netanyahu van de Likud-partij werd officieel aangeklaagd vanwege omkoping, fraude en het schenden van vertrouwen. En eind januari presenteerde hij samen met de Amerikaanse president Trump een veelbesproken plan voor vrede met de Palestijnen.
Maar tegelijkertijd is er ook weer heel weinig veranderd. Netanyahu blijft geliefd en gehaat, en de politieke patstelling blijft maar voortduren. Toch zijn er diverse scenario's waarin Israël na de verkiezingen van morgen eindelijk een nieuwe regering krijgt. Dit zijn de waarschijnlijkste:
Rechts en religieus
Dit is het droomscenario van Netanyahu: een regering met zijn favoriete rechtse en (ultra-)religieuze bondgenoten. Zo'n kabinet was er tussen 2015 en 2018, totdat de rechts-nationalistische Avigdor Lieberman zijn steun aan het kabinet introk. De leider van de partij Israël Ons Huis weigert sindsdien opnieuw met Netanyahu en diens bondgenoten te regeren.
Zonder Liebermans partij komt Netanyahu tot dusverre telkens een paar zetels tekort voor een meerderheid in het parlement. Bij de laatste verkiezingen bleef het rechtse blok steken op 55 zetels. Netanyahu heeft er zes meer nodig. Volgens de peilingen zit dat er niet in.
De persoon van Netanyahu blijft Israël verdelen. Hij heeft zowel hartstochtelijke fans als uitgesproken tegenstanders. En die houden elkaar tot dusverre in evenwicht:
Mochten Netanyahu en zijn bondgenoten onverwachts toch 61 zetels halen, dan is de formatie waarschijnlijk snel geregeld. Een rechts-religieus kabinet zou vervolgens onderdelen van het Trump-plan kunnen gaan uitvoeren, zoals de annexatie van delen van de bezette Palestijnse gebieden. Ook heeft Netanyahu beloofd nieuwe nederzettingen te bouwen op bezet gebied.
Ten slotte - maar niet onbelangrijk - zou Netanyahu een loyale meerderheid kunnen gebruiken om de wet zo te veranderen dat hij uit handen van justitie kan blijven. Al kondigde hij vandaag aan dat niet te zullen doen.
Zonder rechts
Dit is eigenlijk de enige hoop voor de linkse kiezers, die in Israël in de minderheid zijn. Maar een regering zonder de rechtse partijen is moeilijk voorstelbaar. Leider Benny Gantz van de middenpartij Blauw en Wit heeft er simpelweg niet genoeg bondgenoten voor. Hij is alleen verzekerd van de steun van de linkse alliantie rond de Arbeidspartij.
Voor een meerderheid heeft hij nog twee partijen nodig, maar die staan zo ver uit elkaar dat ze nooit samen in een regering zullen stappen. Het gaat om de Gezamenlijke Lijst die bestaat uit Palestijnse of Arabische Israëliërs, en om het rechts-seculiere Israël Ons Huis.
Een alternatief zou een minderheidsregering kunnen zijn met gedoogsteun van diverse partijen, eventueel voor een aantal maanden - in de hoop dat Netanyahu in de tussentijd van het toneel verdwijnt. Maar ook een gedoogconstructie lijkt een brug te ver, zeker omdat Gantz samenwerking met de Arabische Israëliërs heeft uitgesloten.
Kemphanen verenigd
Zowel wat betreft de inhoud als qua zetelverdeling is een samenwerking tussen Likud en Blauw en Wit veruit de meest logische variant. Zo ver liggen het rechts-conservatieve Likud en de middenpartij Blauw en Wit niet uit elkaar, en samen hebben ze volgens de peilingen ruim voldoende zetels voor een meerderheid. Desnoods zou de Arbeidspartij of Israël Ons Huis kunnen aansluiten.
Het probleem: Blauw en Wit weigert met Likud in zee te gaan zolang Netanyahu daar aan het roer staat. En er is geen haar op het hoofd van Netanyahu die eraan denkt afstand te doen van zijn positie.
Daarom liepen de onderhandelingen tussen de twee partijen vorig jaar al snel spaak. Maar misschien is een van beide leiders dit keer bereid om in te schikken. Of - en dat is een andere mogelijkheid - er breekt muiterij binnen een van de partijen. Maar ook daarvoor bestaan voorlopig geen aanwijzingen.
Vierde verkiezingen
Als alle besproken scenario's de prullenbak in gaan, blijft er op een gegeven moment maar één optie over: wederom nieuwe verkiezingen. Die zouden dan vermoedelijk in september plaatsvinden. Volgens een opiniepeiling houdt 30 procent van de kiezers er nu al rekening mee dat ze na de zomer inderdaad voor een vierde keer binnen korte tijd hun stem zullen moeten uitbrengen.
