Het doneren van het lichaam aan de wetenschap promoten als een "goedkoop alternatief voor een uitvaart", waardoor "je nabestaanden kosten worden bespaard". Het eerste commerciële bedrijf dat in Nederland mensen vraagt om hun lichaam na hun dood te doneren - RISE Labs - adverteert met deze teksten.
RISE Labs is een dochteronderneming van een grote Amerikaanse body broker. Dit zijn bedrijven die lichaamsdelen verhandelen van mensen die hun lichaam na de dood beschikbaar hebben gesteld aan de wetenschap.
Uit onderzoek van Nieuwsuur blijkt dat sinds begin vorig jaar tientallen mensen zich hebben aangemeld bij RISE Labs. Er zijn vier lichamen daadwerkelijk gedoneerd aan het bedrijf. Deze werden na het overlijden opgeslagen in een mortuarium op Schiphol, waarna ze elders zijn ontleed en de lichaamsdelen zijn opgeslagen of doorverkocht.
Het is onduidelijk wat er gebeurt met de door de Nederlanders gedoneerde lichamen en aan wie RISE Labs de lichaamsdelen doorverkoopt. Het bedrijf wil Nieuwsuur niet te woord staan en ook het ministerie van Volksgezondheid heeft er geen exacte informatie over.
Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid zegt in een reactie dat RISE Labs samenwerkt met universiteiten, producenten van medische apparatuur en farmaceutische bedrijven in binnen- en buitenland. Uit navraag bij Nederlandse universiteiten blijkt dat zij niet samenwerken met RISE Labs of lichaamsdelen afnemen van het bedrijf. Vermoedelijk gaan de lichaamsdelen dus naar (buitenlandse) bedrijven in de medische technologie of farmacie.
Merit Boersma van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen, dat zijn de farmaceutische bedrijven, laat weten geen enkele aanwijzing te hebben dat leden samenwerken met het bedrijf RISE Labs.
Grens van de wet
RISE Labs lijkt te opereren in juridisch grijs gebied, zo zeggen verschillende deskundigen tegen Nieuwsuur. Hoogleraar rechten, ethiek en biotechnologie Britta van Beers zegt dat duidelijke wettelijke kaders ontbreken. "In het algemeen is het zo dat er niet mag worden verdiend aan het menselijk lichaam. Dat lijkt me ook van toepassing op lijken. Alleen is dat in Nederland nog niet specifiek vastgelegd."
Daarnaast zegt Van Beers dat het de vraag is of de manier van adverteren van RISE Labs als een financiële prikkel kan worden gezien. Daar is wel een duidelijk verbod op: een organisatie mag bijvoorbeeld geen geld bieden voor het doneren van een lichaam.
"De lichaamsdonatie wordt gepresenteerd als een budget-optie. Dus: doneert u vooral uw lichaam, het is niet alleen goed voor de wetenschap maar ook voor uw portemonnee. Daarmee zoekt het bedrijf wel echt de grens van de wet op, dat kan in Nederland eigenlijk niet worden verdedigd."
In deze video (uit 2018) leggen we uit hoe de (Amerikaanse) handel in lichaamsdelen in zijn werk gaat en wat die handel de betrokken bedrijven oplevert.
Een andere vraag is of donoren voldoende worden geïnformeerd over het commerciële karakter van RISE Labs. Uit informatie op de website en in folders blijkt dat het bedrijf de donoren inlicht over het feit dat zij ook leveren aan organisaties met een winstoogmerk. Ook in het formulier dat donoren moeten ondertekenen staat dit vermeld.
Maar volgens hoogleraar Van Beers is dat niet genoeg. "Wat stelt zo'n toestemming voor? Waarschijnlijk zit die verborgen in de kleine lettertjes. Het is de vraag of mensen dat zien en of ze zich wel een voorstelling kunnen maken van waar ze mee instemmen. Ik denk dat het niet helemaal juist is om die verantwoordelijkheid bij de donoren te leggen."
Minister De Jonge zegt tegen Nieuwsuur dat hij het acceptabel vindt dat er winst wordt gemaakt, "omdat dit leidt tot vooruitgang in onze gezondheidszorg". Wel komt hij met een nieuwe wet waarin duidelijker moet worden vastgelegd wat er precies wel en niet mag.
De minister zegt in reactie op de advertentiewijze van RISE Labs dat hij kijkt naar de mogelijkheden van een verbod op "uitingen die erop gericht zijn lichaamsdonatie te bevorderen en die de indruk wekken dat de overledene met het bestemmen van het lichaam een kostenbesparing of ander financieel voordeel kan behalen".
