'Onzichtbare sjeik' Baghdadi was de 'Bin Laden van deze tijd'

Al een aantal keer werd hij doodverklaard, maar zijn overlijden werd nooit bevestigd. Tot vandaag. De Amerikaanse president Trump heeft bekendgemaakt dat IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi is omgekomen bij een Amerikaanse operatie in Syrië.

Onder leiding van Baghdadi veroverde terreurorganisatie Islamitische Staat grote delen van Syrië en Irak. In de zomer van 2014 riep hij daar het kalifaat uit. IS voerde er een schrikbewind, met martelingen, verkrachtingen en massa-executies. Ook eiste de terreurorganisatie verschillende aanslagen op in Europa, zoals die op de Parijse concertzaal Bataclan en die op het vliegveld van Brussel.

Dankzij de inzet van een internationale coalitie verloor IS de laatste jaren snel terrein. Uiteindelijk viel het kalifaat, maar verwacht werd dat dat niet het einde van IS zou betekenen: de organisatie zou meer ondergronds gaan opereren.

Bin Laden

Ondergronds en onzichtbaar: karakteristieken die passen bij de spaarzame kennis die we hebben over IS-leider Baghdadi.

Hij verscheen nooit in het openbaar, er zijn maar een paar foto's van hem bekend:

Zijn onzichtbaarheid al die jaren is opvallend, vindt terrorismeonderzoeker Daan Weggemans van de Universiteit Leiden. "Baghdadi was de Osama bin Laden van deze tijd - hét symbool van internationaal jihadisme - maar zijn stijl was totaal anders. Al-Qaida-leider Bin Laden hield lange speeches met kalasjnikovs op de achtergrond. Baghdadi was veel minder zichtbaar."

'Onzichtbare sjeik'

Zelfs voor zijn medestrijders was de IS-leider een mysterie. Hij werd 'de onzichtbare sjeik' genoemd, omdat hij zijn commandanten alleen gemaskerd zou toespreken. Die onzichtbaarheid had twee voordelen: het maakte Baghdadi ongrijpbaar voor zijn vijanden en gaf hem een mythische status onder zijn aanhangers.

Het enige wat niet in nevelen was gehuld, was zijn doel: Baghdadi streefde naar een islamitische wereldstaat onder leiding van een kalief. Zijn eerste stap in die richting was de stichting van het zelfverklaarde kalifaat in Syrië en Irak in 2014, waarbij hijzelf tot kalief werd benoemd. Hij zag zichzelf als afstammeling en opvolger van de profeet Mohammed en dus als politiek en geestelijk leider van alle moslims. Baghdadi riep dan ook alle moslims ter wereld op om zich aan te sluiten bij de islamitische staat.

Strategie

"Ondanks zijn geringe zichtbaarheid was Baghdadi hoogstwaarschijnlijk wel verantwoordelijk voor een aantal belangrijke strategische keuzes van IS", zegt onderzoeker Weggemans. "De stichting van het kalifaat komt uit zijn koker. Ook splitste hij zich in 2013 af van al-Qaida, waar IS aanvankelijk aan gelieerd was."

Ook het actief plegen van aanslagen in het Westen was onderdeel van de strategie van Baghdadi, aldus Weggemans. En ondertussen bleven ook berichten over de wreedheden van IS tegen Iraakse militairen, sjiitische moslims, christenen en jezidi's de wereld schokken.

Een half jaar geleden verspreidde IS nog een video waarin hij te zien zou zijn; dat waren de eerste beelden van hem in vijf jaar tijd:

Dat brute geweld lijkt in schril contrast te staan met hoe buurtgenoten en andere kennissen de jongere Baghdadi omschrijven: als een bescheiden, vreedzame man die goed kon voetballen. "Hij was onze Messi", zeiden buurtgenoten in 2014 tegen de Britse krant The Telegraph.

Baghdadi kwam uit Samarra, zo'n 125 kilometer ten noorden van Bagdad, waar hij in 1971 werd geboren. Volgens zijn paspoort heette hij Ibrahim Awwad Ibrahim al-Badri. Later ging hij islamstudies studeren in Bagdad. Daar zou hij ook gepromoveerd zijn. Ook was hij actief als geestelijke bij een kleine moskee in een buitenwijk van de Iraakse hoofdstad.

Geradicaliseerd

In 2003 werd Baghdadi actief in de islamitische opstand tegen de Amerikaanse en Britse troepen, die dat jaar Irak binnenvielen en Saddam Hoessein ten val brachten. Een jaar later werd Baghdadi door de Amerikanen opgepakt bij de stad Fallujah. In de Iraakse gevangenis kwam hij in contact met andere jihadisten, onder wie enkele latere IS-leiders. Het lijkt erop dat hij daar is geradicaliseerd.

Toch werd Baghdadi na tien maanden gevangenschap weer vrijgelaten. Hij zou geen terroristisch gevaar meer vormen. Een verkeerde inschatting, bleek later. In 2010 dook de Irakees op als leider van wat IS zou gaan heten, een jaar later was hij de op een na meest gezochte terrorist ter wereld geworden - na al-Qaida-leider Ayman al-Zawahiri, de opvolger van Osama bin Laden.

"Eigenlijk was Baghdadi inmiddels de grootste naam uit de hedendaagse jihadistische scene", zegt Weggemans. "Geradicaliseerde moslims in het Westen zagen hem als inspiratiebron, ondanks dat ze weinig over hem wisten. Nu ontstaat er eigenlijk een machtsvacuüm: wie wordt de nieuwe voorman van de internationale jihadistische beweging?"

Die vraag vindt Weggemans interessanter dan de vraag wat er nu met IS zal gebeuren. "Wat dat betreft zijn verschillende scenario's denkbaar. "Ofwel er komt een interne machtsstrijd over de opvolging, wat kan leiden tot versplintering en een verdere marginalisering van IS. Maar er kan ook een nieuwe leider opstaan. We weten alleen niet wie de tweede man van IS is."