Herman Tjeenk Willink hoopt op een revolutie, maar die mag klein beginnen

De democratische rechtsorde: niet iedereen zal er direct op aanslaan. "Het is een moeilijk woord, maar het is eigenlijk wel het fundament van onze samenleving", zegt Herman Tjeenk Willink. De voormalig vicepresident van de Raad van State maakt zich zorgen over dat fundament. "We hebben het de afgelopen decennia verwaarloosd."

In feite gaat het volgens hem om de spelregels die aangeven hoe de overheid met ons omgaat en hoe wij met elkaar omgaan. "We hebben er te weinig aandacht besteed, omdat we de democratie zien als iets vanzelfsprekends. Maar het evenwicht is wankel. Een stevig fundament kan verrotten als je er niet naar omkijkt."

In zijn boek Groter denken, kleiner doen, dat deze week verscheen, roept Tjeenk Willink op de feiten onder ogen te zien en actie te ondernemen. Hij spreekt daarbij de politiek aan, maar ook burgers, professionals en rechters. "Zij moeten zelf weer hun ruimte opeisen en heroveren. Want dat zal niet vanzelf gaan."

Te weinig vertrouwen in professionals

De eerste exemplaren van zijn boek reikte hij daarom uit aan een huisarts en een rechter. "Om ze te bemoedigen. Ik heb geprobeerd aan te geven hoe het komt dat zij in deze situatie zitten en wat ze eraan kunnen doen. Niet omdat ik de hoop in de politiek heb opgegeven, maar omdat de politiek het niet alleen kan."

Huisarts Toosje Valkenburg is blij met de oproep van Tjeenk Willink. Ze is betrokken bij de actiegroep 'Het roer moet om': huisartsen die er genoeg van hebben dat ze veertig procent van hun tijd kwijt zijn aan het invullen van formulieren. Ze willen met hun vak bezig zijn en niet met declaraties.

"We hebben het gevoel dat er steeds meer regels komen, omdat er te weinig vertrouwen is in professionals. Daar ligt een grote frustratie", zegt Valkenburg. "Er wordt wel naar ons geluisterd, maar er wordt te weinig gedaan. En als er al iets bedacht wordt, wordt er te weinig tijd genomen om het goed in te voeren."

Ook een groep rechters liet recent een tegengeluid horen. Ze hebben zich verenigd onder de naam Tegenlicht en zijn uiterst bezorgd over de omstandigheden waaronder ze moeten werken. Ze vrezen voor de toekomst van de rechtspraak. De groep stuurde vorige maand een brandbrief aan de Tweede Kamer.

"Er is sprake van een 'verbestuurlijking' van de rechterlijke macht", zegt rechter Petra van der Veen, die bij Tegenlicht is aangesloten. "De sturing op cijfers en financiering is enorm en dat heeft een grote invloed op de praktijk van je werk. Daarom is het echt nodig dat mensen die recht spreken van zich laten horen en tegenspraak bieden."

De overheid als bedrijf werkt niet

Tjeenk Willink hoopt op een revolutie, maar die kan volgens hem ook klein beginnen. Wel staat het voor hem vast dat het moet komen vanuit de samenleving: van dit soort actiegroepen van rechters en huisartsen en burgerinitiatieven waarbij mensen zelf dingen opzetten en regelen.

Want de politiek houdt zich volgens hem te veel bezig met afzonderlijke maatregelen en te weinig met het geheel. De publieke dienstverlening lijdt onder de bezuinigingsdrift en de alsmaar uitdijende regelgeving.

"De overheid functioneert niet goed. We hadden de afgelopen dertig jaar de pretentie dat de overheid efficiënt zou gaan werken, als een bedrijf. Maar dat blijkt niet te werken."

Vanaf dit weekend is op NPO Politiek een uitebreid interview te zien met Herman Tjeenk Willink naar aanleiding van zijn boek.