De Nederlandse rechtsstaat verkeert in zwaar weer, blijkt uit gesprekken met verschillende betrokkenen. De politie, het Openbaar Ministerie en de rechters kampen met grote problemen. Raadsheer Ybo Buruma van de Hoge Raad, de hoogste rechter in Nederland, maakt zich ernstig zorgen.
"Bij zowel de politie, het OM als de rechtsprekende macht werken mensen die zeggen: het werk dat we professioneel goed moeten doen, kunnen we niet meer goed doen", zegt Buruma. "We zijn bezig in een soort keurslijf waarin we wel ter verantwoording worden geroepen voor wat we moeten doen, maar waarbij we niet kunnen inhaken op wat er moet gebeuren."
Die zorgen worden breed gedeeld. Hoogleraar forensic science Bob Hoogenboom van Universiteit Nyenrode spreekt van crisis in de keten. Jan Struijs, voorzitter van FNV Veiligheid, vindt dat nog te mild en noemt het betonrot. Nathalie van Waterschoot, voorzitter van de Nederlandse Verenging voor Rechtspraak (NVvR), zegt dat de hele keten dreigt vast te lopen.
De heersende problemen leiden ertoe dat de politie en de rechterlijke macht hun grip op de zware georganiseerde criminaliteit verliezen. Buruma stelt dat er veel onderzoek wordt gedaan door de politie en het OM, maar dat dat zelden tot echt zware veroordelingen leidt. Resultaatgericht werken lijkt voorop te staan.
"Resultaat haal als je als politie een mevrouw met een wietzolder arresteert of een man die een gifvat dumpt en erbij zet dat het georganiseerde misdaad is. En vervolgens ga je door naar de volgende zaak, in plaats van dat je genoeg tijd neemt om degene te vinden die de investeringen deed voor die wietplantage of het xtc-lab", zegt Buruma.
Ook Struijs van vakbond FNV Veiligheid vindt dat zorgelijk. De politie komt veel rechercheurs tekort en is volgens hem "de schaarste aan het verdelen". Tegelijkertijd worden steeds meer taken van de politie overgenomen door buitengewoon opsporingsambtenaren (BOA's). Een BOA mag strafbare feiten opsporen en veiligheid handhaven, maar heeft geen politieopleiding gehad.
Burgemeesters zetten steeds vaker BOA's in voor kleinere delicten als huiselijk geweld en overlast.
"Veel burgemeesters kunnen de politie niet meer inzetten voor kleinere delicten als huiselijk geweld of overlast op straat, en daarom nemen BOA's die taken over", zegt Buruma. Doordat er zo weinig agenten op straat zijn en veel taken verschuiven, wordt ondermijning ook in de hand gewerkt.
Volgens Buruma nemen burgemeesters steeds vaker zelf stappen in de strijd tegen georganiseerde criminaliteit door bijvoorbeeld zelf panden te sluiten. "Zij lopen nu voorop en worden haast het gezicht van die strijd. En dat past eigenlijk niet, maar komt voort uit de problemen bij politie."
Een gesloten oester
Ook bij het Openbaar Ministerie spelen problemen, onder meer op de werkvloer. Er zijn integriteitskwesties en er wordt gesproken over een verziekte werksfeer. Vorige maand stapte de gehele top van het parket Zeeland-West-Brabant op na klachten van het personeel. Vorige week vertrokken nog eens twee vooraanstaande hoofdofficieren. Struijs spreekt over een "fors verrottingsproces" en noemt de instantie een "gesloten oester".
En dan is er nog de werkdruk, die volgens betrokkenen ongekend hoog is. Volgens Van Waterschoot van de NVvR is het de afgelopen jaren verergerd. "Bij de officieren is de nood hoog. Er is veel overwerk, er wordt veel gewerkt in de avonduren en in de weekenden. Mensen raken daardoor overspannen en vallen uit. We maken ons zorgen, want we willen geen collectieve burn-out."
Buruma wijst erop dat er jarenlang met bezuinigingen is gedreigd en dat daardoor veel ervaren medewerkers zijn vertrokken. "Het gaat dan om zowel officieren als mensen op het ondersteunende niveau. En die plaatsten zijn niet opgevuld, waardoor er sprake is van capaciteitsverlies."
Als deze problemen niet worden opgelost, houdt de machine er uiteindelijk mee op.
Ook bij de rechters is de hoge werkdruk een van de problemen. Vorige week trok een groep rechters aan de bel en stuurde een brandbrief naar de Tweede Kamer. Ze zijn uiterst bezorgd over de omstandigheden waaronder ze moeten werken en spraken onder meer over structurele overbelasting. Dat werkt volgens hen fouten in de hand.
Alle problemen in de drie sectoren samen leiden tot een moeizame keten. Volgens Van Waterschoot zit er steeds meer zand in de machine. "De mensen in de keten zijn van elkaar afhankelijk. De politie levert zaken aan bij het OM en het OM vervolgens aan de strafrechter. Dus als het in de keten niet goed gaat, dan vertraagt het hele systeem. Als dit niet wordt opgelost, houdt de machine er uiteindelijk mee op."
