Jos B.: Twintig jaar in het dossier, maar nooit verdacht

• Remco Andringa en Ben Meindertsma

Vandaag begint in Maastricht de rechtszaak tegen Jos B., verdacht van de dood en mogelijk misbruik van Nicky Verstappen in 1998.

Een paar uur nadat het lichaam van de jongen is gevonden, belandt zijn naam al in het onderzoeksdossier van de politie. Toch duurt het nog twintig jaar voordat Jos B. in beeld komt als verdachte. Hoe kan dat? Een reconstructie van het moeizaam verlopen onderzoek.

1998 | Een mysterieuze voorbijganger

Het is een van de warmste nachten van het jaar, als Jos B. in augustus 1998 over het hobbelige paadje van de Brunssummerheide fietst. Op het pad staan marechaussees te posten bij de plek waar het lichaam van Nicky Verstappen die avond is gevonden. Een dag eerder verdween de 11-jarige jongen onder mysterieuze omstandigheden van een jeugdkamp op de hei.

Een marechaussee vraagt B. wat hij komt doen en noteert zijn gegevens. B. verklaart dat hij voor de scouting folders aan het bezorgen is, omdat het overdag te warm is om te gaan fietsen.

Bij het politieteam dat de dood van Nicky Verstappen onderzoekt, werken twee agenten die alle informatie moeten beoordelen die over de zaak binnenkomt. Of zij het proces-verbaal over Jos B. hebben gelezen, is onduidelijk. Een van hen kan het zich niet herinneren.

Dat Jos B. die nacht misschien wat uit de buurt is, roept in ieder geval geen vragen op. Hij wordt niet nader gehoord door de politie en zijn naam komt niet op de stapel met potentiële verdachten te liggen.

Een gemiste kans, vindt de inmiddels gepensioneerde politieman Math Schaepkens, die het onderzoek destijds leidde. De informatie is in ieder geval nooit op zijn bureau beland. "De naam Jos B. zegt mij niets, en heeft mij ook nooit iets gezegd", zegt Schaepkens.

Onder leiding van de onervaren Brunssumse politiechef Schaepkens zijn ongeveer dertig à veertig rechercheurs in de daarop volgende maanden volop bezig met de zaak. De politie richt vooral op de leiding van het jeugdkamp en de inwoners van het dorpje Heibloem, waar Nicky vandaan komt.

Het onderzoek verloopt rommelig; zo zet het Openbaar Ministerie steeds weer een andere officier van justitie op de zaak. Na een paar maanden gaat het dossier de kast in. "We wilden onze mensen weer terug", aldus Schaepkens.

2001 | 'Er zijn te weinig mensen gehoord'

Drie jaar later komen rechercheurs behoorlijk dicht bij Jos B. Twee ervaren politiemannen uit Gelderland worden gevraagd om een 'second opinion'-onderzoek te doen. Een paar maanden lang houden de twee buitenstaanders het hele dossier tegen het licht en zoeken ze naar losse eindjes.

Die blijken er te zijn. Het valt de onderzoekers op dat met allerlei mensen helemaal niet gesproken is. Ze stellen voor om ongeveer veertig mensen, vooral mannen die op de Brunssummerheide zijn geweest, op te roepen voor verhoor.

Voor het eerst komt Jos B. daardoor in het vizier van de politie. Tweemaal wordt hij ontboden op het bureau. In de gesprekken bekent Jos B. dat hij in 1985 verdachte is geweest van een zedendelict.

Wat hij precies bekent, is onduidelijk, maar uit een inschrijving bij de rechtbank uit 1985 blijkt dat hij ontucht heeft gepleegd met twee 10-jarige jongens die deelnamen aan een speurtocht.

Tijdens de verhoren zou hij bovendien een andere verklaring geven voor zijn aanwezigheid bij de plaats delict dan drie jaar daarvoor. Hoewel B. formeel getuige is en geen verdachte, wordt naar verluidt zijn vuilnis door de politie doorzocht.

Dat men zijn verhaal niet vertrouwt, blijkt als iemand van het politieteam de scouting, waar Jos B. actief is, waarschuwt. "Dit is een man die je niet bij de scouting moet willen hebben", zou de politieman volgens het AD tegen de scouting hebben gezegd.

Hoewel het zedenverleden dus scherp op het netvlies van de politie staat, wordt Jos B. formeel nooit verdacht. Sterker nog, zijn naam verdwijnt weer in een van de tientallen ordners en het onderzoek heeft - opnieuw - geen resultaat. Wat er op dat moment precies bekend was over Jos B. en waarom hij weer uit beeld verdween, willen betrokkenen uit die tijd niet zeggen.

2005-2010 | Niemand leest het dossier

Pas in 2005 wordt het dossier weer uit de kast gehaald. Aanleiding is de zelfmoord van een man op de Brunssummerheide, een paar honderd meter van het herinneringsmonument van Nicky Verstappen. Ook duiken in die tijd brieven op over de zaak.

De politie wil weten of er een verband is. Dat blijkt niet het geval.

In de jaren die volgen doet de politie alleen onderzoek als daar aanleiding toe is. De capaciteit bij de politie is schaars en het aantal lopende zaken groot. Niemand leest het inmiddels ongeveer vijftig ordners dikke dossier. Het wordt gebruikt als naslagwerk, op het moment dat er een nieuwe tip binnenkomt.

Die tips blijven binnendruppelen dankzij misdaadjournalist Peter R. de Vries. Hij blijft, samen met de familie Verstappen, druk uitoefenen op de Limburgse politie. Die trekt alle tips na die de verslaggever aandraagt, maar zonder resultaat.

Dan, in 2008, is er eindelijk goed nieuws. Nieuwe technieken maken het makkelijker om dna-sporen te vinden. Peter R. de Vries overtuigt het Openbaar Ministerie om hier in de zaak-Verstappen gebruik van te maken.

Het Nederlands Forensisch Instituut slaagt er inderdaad in om bruikbare dna-sporen te vinden op de pyjama en onderbroek van Nicky Verstappen. Een doorbraak lijkt dichtbij. Het is een uitgelezen kans om het dna van alle potentiële verdachten te vergelijken met het dna op de kleding.

De politie stelt een lijst samen met 152 mensen. Jos B. staat ook op die lijst, als een van de passanten op de hei. Omdat de top van het Openbaar Ministerie toestemming moet geven voor elke groep van 5 à 10 personen, besluit het parket in Limburg de lijst in te korten.

Alle 'passanten op de hei' worden geschrapt, en een groep van 107 mannen blijft over. "Op dat moment had onze verdachte via de sporen aan deze zaak gekoppeld kunnen worden", concludeert politiechef Ingrid Schäfer-Poels in augustus dit jaar.

Mogelijk had grondig leeswerk tot een andere conclusie kunnen leiden. Bij het samenstellen van de lijst voor het dna-onderzoek spit niemand het volledige dossier door, maar werkt de politie met de lijsten die eerder zijn opgesteld. Jos B. staat op de lijst 'passanten', en niet op de lijst 'zedendelinquenten'. Blijkbaar is het zedenverleden van Jos B. uit beeld geraakt.

"Ik kende Jos B. in die tijd niet", zegt een toenmalig leidinggevende bij de politie. "Hij was voor mij een volslagen vreemd figuur." Het dna-onderzoek levert niets op. De zaak-Verstappen wordt in 2010 gesloten.

2012-2017 | Andere ogen

In 2012 is het opnieuw Peter R. de Vries die het Openbaar Ministerie weet te overtuigen. Ditmaal dat het zinvol is een compleet nieuw onderzoek te starten en met frisse blik naar deze 'cold case' te kijken.

De kersverse Limburgse hoofdofficier van justitie Roger Bos draagt niet de ballast van veertien jaar tevergeefs onderzoek. Hij raakt overtuigd dat het boek nog niet is gesloten en beschrijft in een rapport welke kansen de afgelopen jaren onbenut zijn gebleven.

Volgens hem is door politie en justitie te lang ingezoomd op een te kleine groep verdachten, en is het dossier onoverzichtelijk en onwerkbaar. Hij wil daarom een team van buiten Limburg dat opnieuw onderzoek gaat doen.

In 2013 stort een groepje politie- en justitiemedewerkers uit Oost-Nederland zich in het geheim op de zaak. Ze beginnen helemaal met een schone lei en zoeken geen contact met hun Limburgse collega's. Alle informatie en verklaringen worden tegen het licht gehouden.

In hoeverre Jos B. hen opvalt tussen de 5700 namen in het dossier, is onbekend. Als hoofdofficier van justitie Bos in 2017 vertrekt bij het parket in Limburg, zegt de naam Jos B. hem in ieder geval nog niets. Ook het zedenverleden van Jos B. is hem op dat moment niet bekend.

Wel belandt B. op een lijst met 1500 mensen, van wie met prioriteit dna moet worden afgenomen. Jos B. staat dit keer in de categorie 'mensen met bekendheid met de Brunssummerheide'.

2018 | Truc van de politie

Een maand na het vertrek van Bos begint de politie met het benaderen van de 1500 mensen. Kort daarna wordt het grootste dna-verwantschapsonderzoek ooit gestart.

Politie en OM hebben besloten de sporen die zijn gevonden op de kleding van Nicky te vergelijken met het dna van 21.500 verschillende mannen. Zo hopen de opsporingsdiensten tal van families definitief uit te kunnen sluiten, en misschien wel op familie van een verdachte te stuiten.

Alleen: dna afnemen van Jos B. lukt niet. Hij geeft geen gehoor aan de oproepen en blijkt spoorloos verdwenen. Ook zijn directe familie weigert medewerking.

De politie krijgt argwaan. Met een truc lukt het om tóch het dna van Jos B. in handen te krijgen. Als zijn familie in april aangifte doet van vermissing, slaagt een ander politieteam erin om wel dna te bemachtigen, via persoonlijke spullen van Jos B. Voor de opsporingsdiensten in Limburg een uitgelezen kans om zijn celmateriaal te vergelijken met de sporen in de zaak Nicky Verstappen.

Het Nederlands Forensisch Instituut gaat er op verzoek van het OM mee aan de slag. Op 8 juni dit jaar leidt het tot de eerste '100%-match'. Als het NFI de hit meldt aan de politie, stuurt die met spoed ander dna-materiaal in van Jos B., afgenomen van andere persoonlijke spullen en van verre verwanten. Ook dit materiaal levert dezelfde dag nog een match op.

De politie en het Openbaar Ministerie hebben altijd in het midden gelaten hoe de dna-match met Jos B. die dag precies tot stand kwam. In de rechtszaak zal moeten blijken of het materiaal uit de vermissingszaak wel op deze manier gebruikt mocht worden.

Het gevolg is dat Jos B. vanaf dat moment verdacht wordt van de dood en mogelijk misbruik van de 11-jarige Nicky Verstappen. Twintig jaar nadat hij bij de plaats delict werd gezien, zeventien jaar nadat hij zijn zedenverleden had opgebiecht bij de politie.

In augustus wordt hij gevonden in de Spaanse Pyreneeën, vijf dagen nadat de politie zijn naam publiekelijk bekend heeft gemaakt. Hij ontkent iets met de zaak te maken te hebben en beroept zich verder op zijn zwijgrecht.