Dijkhoff oppert protestverbod rond Sinterklaas, maar kan dat wel?

• Etienne Verschuren

  redacteur Online

De oproep op Facebook van VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff aan burgemeesters om volgend jaar desnoods demonstraties rond Sinterklaas te verbieden of verplaatsen, staat volgens experts haaks op de grondwet. Het bericht leidde tot veel reacties op sociale media.

In het bericht, waarmee Dijkhoff reageert op de ongeregeldheden bij sinterklaasoptochten afgelopen weekeinde, vraagt hij iedereen "zijn gezond verstand te gebruiken". Hij waarschuwt mensen die het kinderfeest willen verstoren.

"Mochten mensen volgend jaar hier geen gehoor aan geven. Dan, lieve burgemeesters: van de intocht tot het feest even geen demonstraties. Even een paar weken de kinderen voorop. En als het echt niet anders kan: zet ze maar op een industrieterrein."

Rond de intocht van Sinterklaas moest de politie ingrijpen in een aantal steden waar door actiegroep Kick Out Zwarte Piet werd geprotesteerd en ook tegendemonstranten kwamen opdagen.

Maar mag dat wel, demonstraties op voorhand verbieden of naar afgelegen plekken verplaatsen? "Wat Dijkhoff oppert staat haaks op de grondwet. Dat demonstranten in Tilburg naar een afgelegen plaats zijn verbannen, kan absoluut niet", zegt Jan Brouwer. Hij is hoogleraar Recht en Samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen en directeur centrum openbare orde en veiligheid.

"De overheid moet demonstranten in staat stellen hun gehoor te bereiken, dat kan niet op een achternamiddag op een industrieterrein", zegt Brouwer. Dat een rechter het besluit van de burgemeester van Tilburg niet heeft teruggedraaid, komt volgens Brouwer doordat demonstranten niet op de hoogte zijn van hun grondrecht. "Als de rechter er aan te pas was gekomen, was de burgemeester zeker voor de bijl gegaan."

Demonstratieverboden en -beperkingen van burgemeesters werden vaker door rechters teruggedraaid, zegt Brouwer. "Jaren geleden verwees de burgemeester van Arnhem demonstranten naar een industrieterrein waar ze om zaterdagochtend om 08.00 uur mochten protesteren. Dat besluit werd door de rechter ongeldig verklaard."

In artikel 9 van de grondwet staat het recht tot betogen. "Dat is een afgeleide van de vrijheid van meningsuiting", zegt Brouwer. "Bijna altijd gaat het om boodschappen die een meerderheid van de bevolking onwelgevallig zijn. Daar moet de lokale overheid in samenwerking met de politie alle vrijheid voor bieden."

Burgemeesters kunnen het recht in bijzondere gevallen inperken. "Niet als de openbare orde dreigt te worden verstoord, zoals vaak wordt gedacht", zegt Brouwer. "Het enige juiste criterium is wanordelijkheden. Dat is strenger dan een verstoring van de openbare orde. Burgemeesters moeten aantonen dat ze, bijvoorbeeld door een tekort aan politieagenten, de veiligheid niet kunnen garanderen. Dan is er sprake van bestuurlijke overmacht." Ook om de gezondheid te beschermen en een verkeerschaos te voorkomen, kunnen beperkingen worden opgelegd.

Eerder dit jaar concludeerde de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen dat het demonstratierecht in Nederland onder druk staat. "Gemeenten en politie schermen bij heikele onderwerpen soms te makkelijk met het belang van de openbare orde", schreef hij. Er mag pas worden ingegrepen als een demonstratie niet meer in de hand te houden is. "Bij mega-rellen bijvoorbeeld of bij de dreiging daarvan."

In Groningen legde de burgemeester de demonstranten beperkingen op. Zo mochten ze niet op de Grote Markt protesteren, vanwege de vele kinderen daar. "Er is sneller sprake van kans op wanordelijkheden als er kinderen bij betrokken zijn", legt Brouwer uit. "Dan mogen dus sneller beperkingen worden opgelegd, zoals het verbieden van megafoons of het bepalen van de plaats zoals in Groningen is gebeurd. Voor een verbod is echter meer nodig."

Dat beaamt Berend Roorda, universiteit docent demonstratierecht, in gesprek met Nieuwsuur. "De burgemeester moet zich er wel voor inspannen dat die demonstratie in de buurt van zo'n intocht kan plaatsvinden. Als Vladimir Poetin of Donald Trump naar Nederland komt en mensen willen daartegen demonstreren, is het ook een beetje gek als je zegt: dat mag wel, maar niet als degene er is, want we willen het een beetje gezellig houden."

Brouwer denkt dat de problemen van afgelopen weekeinde zijn terug te voeren op wat er vorig jaar in Dokkum is gebeurd. Daar blokkeerde een groep Friezen de A7, opdat anti-Zwarte Piet-betogers niet bij intocht in Dokkum aanwezig konden zijn. "Toen is erg gemakkelijk gezegd: 'Sorry jongens, de demonstratie gaat niet door.' Daarmee zeg je: het loont om je agressief te uiten."

'Extremisten aan beide kanten'

Behalve over het voorgestelde demonstratieverbod is er op Facebook vooral verontwaardiging over Dijkhoffs woordkeuze. Zo sluit hij zijn bericht af met de zin: "Sinterklaas en Zwarte Piet zijn van de kinderen en van niemand anders."

"Weet je wat ik erg vind", zegt iemand in een reactie die veel wordt geliket. "Dat u prominent eindigt met Zwarte Piet en het woord zwart niet weg hebt gelaten." Een ander vindt het onjuist dat Dijkhoff spreekt van "extremisten aan beide kanten": "Beginnen met een leugen over both sides en dan eindigen met het ontnemen van het demonstratierecht van juist de vreedzame demonstranten die het probleem van de racistische karikatuur aankaarten."

Dijkhoffs appèl op het gezond verstand, kan wel op veel instemming rekenen. "Laten we Sinterklaas teruggeven aan de kinderen en onze ideologieën op een ander tijdstip uiten", schrijft iemand.