We hadden ze en lieten ze gaan: waarom werden de spionnen niet vastgezet?

Aleksei Morenets, Jevgeni Serebrijakov, Oleg Sotnikov en Alexej Minin. Tot gistermiddag anonieme Russen, maar inmiddels wereldwijd bekend als vier geheim agenten.

De vier wilden op 13 april het wifinetwerk van de OPCW in Den Haag hacken. En dat was gelukt, als de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) er geen stokje voor had gestoken.

De heren werden vervolgens op het vliegtuig terug naar Moskou gezet en hun spullen door de MIVD in beslag genomen. Maar waarom werden ze eigenlijk niet gearresteerd?

Niet onschendbaar

Dat heeft volgens minister Bijleveld van Defensie in elk geval niets te maken met hun veronderstelde diplomatieke onschendbaarheid. Ambassadepersoneel en hun familieleden kunnen in het land waar ze zijn gestationeerd in principe niet worden vervolgd (.pdf).

De Russen werden door een medewerker van de Russische ambassade op Schiphol opgepikt en ze reisden op een diplomatieke paspoort. Maar ze waren niet geaccrediteerd, dat wil zeggen niet door Nederland goedgekeurd als diplomaat. "We hoefden ze dus niet met rust te laten", zei Bijleveld.

Hoe ging de MIVD-operatie in zijn werk? Dat laten we zien in deze video:

Eigenlijk is dit een vrij normale gang van zaken, vertelde MIVD-directeur Onno Eichelsheim gisteren in Nieuwsuur. "Dat is de manier waarop wij dit soort operaties doen. Normaal ziet u dat niet, omdat die eigenlijk altijd in de schaduw plaatsvinden."

Het terugsturen van spionnen is inderdaad gebruikelijk, zeiden ook bijzonder hoogleraar Paul Abels en inlichtingenexpert Constant Huizen. Abels: "Als vroeger een spionage-affaire 'aanbrandde', dan werden die mensen keurig in alle stilte heengezonden." Maar spionage is wel een strafbaar feit, benadrukte Huizen. "Je moet iemand dan wel op heterdaad betrappen, zoals dat hier is gebeurd."

Dus de MIVD'ers zagen dat de Russen met hun hackaanval waren begonnen en daarmee strafbaar waren en nóg is ervoor gekozen om ze niet te arresteren?

Belangrijk volgens zowel Eichelsheim als Bijleveld was dat de MIVD op deze manier de meeste inlichtingen kon verzamelen. "Als ik ze had vastgezet, dan had ik het misschien niet kunnen uitvoeren zoals ik het nu heb kunnen doen", zei de MIVD-chef.

Dat komt doordat het Openbaar Ministerie over de vervolging van verdachten gaat. Als de MIVD de vier mannen had willen aanhouden, dan was het geen contra-spionage meer, maar zou het een strafrechtelijk onderzoek onder leiding van het OM zijn geworden. En dat betekent dat de geheime dienst al het bewijsmateriaal aan de recherche had moeten geven en dus niet zelf uitgebreid had kunnen onderzoeken.

Aangeklaagd in Amerika

De MIVD kon nu dus na 13 april wel doorgaan met het onderzoek. De informatie die dat opleverde, hielp de Amerikanen volgens Eichelsheim om een aanklacht tegen de Russen rond te krijgen.

Het Amerikaanse ministerie van Justitie diende daarvoor in augustus een rechtshulpverzoek in bij het Openbaar Ministerie. Naar aanleiding daarvan begon het OM alsnog een strafrechtelijk onderzoek tegen de vier voor poging tot hacken.

De vraag is evenwel of de spionnen ooit voor een buitenlandse rechter zullen verschijnen. Rusland levert namelijk geen onderdanen uit.