'De eindstrijd in de Syrische burgeroorlog gaat beginnen'

• Eline de Zeeuw

  redacteur Buitenland

Er leek geen einde aan te komen. Maar na zeven jaar van bloedige gevechten en ongeveer een half miljoen mensen die dat met de dood moesten bekopen, lijkt het moment eindelijk daar. "De eindstrijd in de Syrische burgeroorlog staat op het punt van beginnen", zegt correspondent Marcel van der Steen.

Nu het overheidsleger van Assad het zuidwesten van het land definitief in handen lijkt te hebben, zijn alle ogen gericht op de provincie Idlib: het laatste, prominente bolwerk van gewapende rebellengroepen in het noorden van het verscheurde land.

In twee dorpen in de regio is al begonnen met de evacuatie van aanhangers van president Assad. Zo'n 7000 burgers werden vannacht, na lang onderhandelen met de rebellen, overgebracht naar regeringsgebied met tientallen bussen.

Alles wijst erop dat Assad zich opmaakt voor het laatste, grote offensief, zegt correspondent Marcel van der Steen:

Het begin

Terug naar 2011, het ontstaan van de Syrische burgeroorlog. In het land regeert één partij al decennialang; die van Bashar al-Assad. Ruimte voor kritiek is er niet. Vreedzame protesten in het land, aangewakkerd door de Arabische Lente, worden met geweld neergeslagen door het regime.

Oppositiegroepen, rebellen en gedeserteerde soldaten verenigen zich samen tegen de staat. In het begin werd deze mengelmoes van iedereen die Assad weg wil hebben vooral gezien als 'gematigd'. Het wint steun van zowel de bevolking als van Amerikaanse en Europese bondgenoten.

Maar de alliantie versplintert nog geen jaar later: in werkelijkheid bestaat het rebellenleger vooral uit groepen die hun eigen gang gaan. Sommigen lopen bijvoorbeeld over naar de militante Islamitische Staat (IS).

Rebellengebied na rebellengebied

De rebellen lijden steeds grotere verliezen, onder andere in Aleppo en Oost-Ghouta. Vooral het afgelopen half jaar nam de regering rebellengebied na rebellengebied in, met steun van Rusland, Iran en de Libanese Hezbollah-beweging.

Vorige week boekte Assad een gevoelige overwinning in het grotendeels verwoeste Daraa. De zuidelijk gelegen stad, in een van de armste gebieden van het land, wordt gezien als 'de geboorteplaats' van de Syrische burgeroorlog. In 2011 sloeg daar voor het eerst echt de vlam in de pan, nadat autoriteiten een paar tieners ernstig hadden toegetakeld.

Door uitgerekend op die plek een overeenkomst te sluiten met de rebellen, laat Assad, zien aan de winnende hand te zijn. Kort daarna tekenen ook de rebellen in Nawa, en nu al-Quineitra, voor de overgave. "Dorpen en steden worden teruggegeven aan de regering en in ruil daarvoor mogen rebellen vertrekken. Al hebben ze weinig keus", zegt Van der Steen.

Aanvallen van het regeringsleger weten de rebellen niet meer af te slaan. De uitzondering daarop is Idlib, in het noorden van Syrië. Daar hebben rebellen de controle stevig in handen. "Idlib is het afvoerputje van Assad. Hier zitten gematigde rebellen, maar ook jihadisten en terroristen", zegt Van der Steen.

Want terwijl Assad delen van zijn land terugnam, liet hij rebellen die een overgave niet accepteerden afvoeren naar Idlib. "De president schotelde hen steeds een deal voor: jullie mogen blijven, maar dan erken je mijn macht. Of je vertrekt, naar Idlib."

Bussen vol werden naar de provincie gebracht. En onder de tienduizenden opstandelingen zitten ook velen die zeker niet in de categorie 'gematigd' vallen. Brett McGurk, een speciale afgezant van de Verenigde Staten, beschreef Idlib al eens als "de grootste al-Qaida safehaven sinds 9/11" en als "een groot probleem".

De dood of de gladiolen

Naast die vele rebellen zijn er burgers die al tientallen jaren in de provincie wonen. "Vooral die groep is bang. Ze vrezen een verschrikkelijke slag", zegt Marcel van der Steen.

Assad heeft gezworen elk stukje van zijn grondgebied terug te willen veroveren; de vraag is op welke manier de president dat zal proberen te doen. Het heeft er alle schijn van dat de Syrische leider het gebied met behulp van Rusland zal proberen in te lijven.

"En dat zou heel bloedig kunnen worden. Die duizenden strijders geven namelijk niet zomaar op. Er is geen andere plek waar ze nog heen kunnen. Het is een 'dood of de gladiolen'-scenario."

Er zijn meer scenario's voor de eindstrijd, hoewel die minder waarschijnlijk zijn. Tijdens zijn laatste reis in Syrië vertrouwde een afgevaardigde van de regering in Damascus correspondent Marcel van der Steen toe dat het hem niet zou verbazen als strijders in Idlib tóch opnieuw verplaatst worden. "Maar dan buiten de landsgrenzen. Naar Jemen, of naar Turkije.

Slotakkoord of niet, onduidelijk is hoe lang dat nog kan duren. "Misschien dat er achter de schermen gewerkt wordt aan een deal en het binnen twee maanden gedaan is, maar als het tot een slag komt kan dit nog maanden duren." Voorlopig sluimert de Syrische burgeroorlog voort.