Experts: 'Luister nu eens echt naar de boze burger'

• Sid van der Linden

  redacteur Online

"De zon schijnt maar daar is het wel zo'n beetje mee gezegd." De sfeer in Nederland is er niet positiever op geworden de afgelopen jaren, vindt emeritus hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde Gabriël van den Brink.

Protest in de Oostvaardersplassen, boosheid om indianenfeestjes, wel of geen Zwarte Piet en de burger die mondiger en bozer werd. "De politiek acteert daar veel te weinig op", zegt Van den Brink. "Politieke partijen waren ooit bedoeld om burgers te vertegenwoordigen, maar nu vertegenwoordigen ze de staat bij de burgers. Het voelt niet meer alsof de politiek er voor de burgers is en dat is de omgekeerde wereld in een democratie."

Dat de politiek beter naar de Nederlander moet luisteren, is precies de kern van het verhaal van achttien experts die de negatieve en positieve kanten van 'de boze burger' onderzochten. Vanavond worden de conclusies van het rapport '#woest - de kracht van de verontwaardiging' gepresenteerd in debatcentrum De Balie.

"Geen windmolens in mijn achtertuin, geen azc hier en meer geld!" Dat is het stereotype van de boze burger dat rondgaat in de maatschappij. Politiek Den Haag heeft weinig vertrouwen in burgers, alsof die alleen maar op hun eigen belang uit zouden zijn. Volgens Van den Brink is dat grote onzin. "88 procent van de mensen omarmt hogere waarden, ongeveer de helft wil iets aan de samenleving bijdragen. En velen doen dat ook echt."

Bij de Oostvaardersplassen werd bijvoorbeeld dit weekend gedemonstreerd tegen het dierbeleid in het natuurgebied. "Daar zie ik toch zeker geen teken van egoïsme in. En bij de azc-discussie: kijk eens hoe dat uiteindelijk is afgelopen. Ik denk dat mensen vooral boos werden omdat de politiek het er zo door duwde. En veel burgemeesters hebben het goed gedaan, door de mensen wel serieus te nemen."

Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer schreef mee aan het rapport dat vanavond wordt gepresenteerd. De democratie als systeem heeft wel steun, ziet hij. Maar de politiek veel minder. En dat hoeft niet: "Ook van boze burgers kun je veel leren", zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal. "Maar politici moeten uit vertrouwen handelen, want daar ligt een groot Haags probleem. Er is een breed levend cynisme over Den Haag. Iedereen in Den Haag wordt gezien als profiteur en dat is natuurlijk onzin."

Het volk kijkt dus wantrouwend naar de politiek en die heeft weer een ongenuanceerd beeld van de gewone man. Maar om dat te veranderen moeten politici ook doen wat ze beloven. "Want soms is het toch ook gewoon niet meer uit te leggen aan gewone mensen?" Van den Brink doelt op D66 die voor het afschaffen van het raadgevend referendum stemde, terwijl een referendum altijd het speerpunt van de partij was.

Is boosheid niet juist een voorwaarde voor verandering? Soms wel en soms niet, denkt Van den Brink. "Vaak komen veranderingen pas op gang nadat er een groot ongeluk is gebeurd. Trump en brexit, allebei toch wel een kleine ramp, hebben veel mensen aan het denken gezet. Maar als er niks verandert, blijft die boosheid doorsudderen." En dat is riskant, waarschuwt hij. "Dat kan zomaar de weg openen voor allerlei avonturiers met radicale oplossingen."

Dat zag Van den Brink in 2011 al in zijn onderzoek naar idealisme in Nederland. Zeven jaar later lijkt de Nederlander zijn idealen nog steeds niet terug te zien in het politieke beleid. "En dat zal nog wel een paar decennia duren", voorspelt hij. "Ik vind dat politici te veel met hun eigen dossiers bezig zijn en te weinig aansluiten bij de positieve insteek van de burgers zelf. Dat is een sociale misfit die niet minder wordt, maar keer op keer opnieuw wordt bevestigd."