Amerika's haat-liefdeverhouding met immigranten

"Give me your tired, your poor. Your huddled masses yearning to breathe free", staat er te lezen op het Vrijheidsbeeld. Iedere Amerikaan kent die woorden, het motto van een land dat al eeuwenlang onderdrukten wereldwijd de kans geeft hun American Dream te verwezenlijken.

Maar dat nobele idee heeft ook altijd op gespannen voet gestaan met de realiteit. Donald Trumps beperkingen op immigratie passen in een lange traditie. Vervang de woorden 'katholiek' of 'Chinees' door 'moslim' en teksten van 100 jaar oud blijken verrassend relevant.

Al sinds de onafhankelijkheid van Groot-Brittannië maakt de VS zich zorgen over invloed van buitenlanders. In de Grondwet van 1787 werd een clausule opgenomen dat de president in de VS geboren moet zijn.

Een decennium later werden de omstreden Alien and Sedition Acts aangenomen. Uit angst dat de Franse Revolutie zou overslaan wilde president Adams de vrije pers inperken en gevaarlijke vreemdelingen kunnen weren of uitzetten. Er werd nooit iemand uitgezet onder de wet: veel Franse immigranten verlieten uit voorzorg maar het land.

In 1882 werd de eerste immigratiewet aangenomen die specifiek gericht was tegen een etnische groep: de Chinese Exclusion Act. Vooral aan de westkust vreesde men een vloedgolf van goedkope Chinese immigranten, die de taal niet spraken en samenklitten in Chinatowns. De wet verbood Chinese immigratie voor 10 jaar. Ook kwamen Chinezen voortaan niet meer in aanmerking voor het Amerikaanse staatsburgerschap.

Het was het startschot voor meer maatregelen. Immigratie kwam aan het eind van de 19e eeuw hoog op de politieke agenda te staan, mede door de populistische Know Nothing-partij, die waarschuwde voor de schadelijke invloed van katholieke Ieren op het protestantse Amerika. Ook de Ku Klux Klan presenteerde zich later als uitgesproken anti-katholiek.

Tussen 1871 en 1901 kwamen er 11,7 miljoen migranten naar het land, meer dan in de voorgaande drie eeuwen bij elkaar. Bovendien ging het nu vaak om berooide migranten uit Zuid- en Oost-Europa: Italianen, Polen en Joden, niet de protestantse Noord-Europeanen die de eeuwen daarvoor waren gearriveerd. In de laatste jaren voor de Eerste Wereldoorlog liep het nog harder op: 1907 was een recordjaar met 1,25 miljoen aankomsten op Ellis Island, het belangrijkste aankomstpunt.

In de pers werd een felle polemiek gevoerd over immigratie, in woord en beeld. Voorstanders schilderden de VS af als een unieke plek waar de vertrapten opnieuw konden beginnen. Tegenstanders waarschuwden voor verpauperde buurten waar het geteisem profiteerde van het harde werk van anderen.

Voorstanders van beperkingen wonnen, mede door de red scare, de panische angst voor het 'Europese' socialisme, die blank en protestants Amerika na de Russische revolutie in zijn greep kreeg. In de jaren 20 van de vorige eeuw werd een quota-systeem ingevoerd, waarbij het Congres vaststelde hoeveel immigranten uit bepaalde landen mochten overkomen. Omdat daarbij de volkstelling van 1890 leidend was, was de maatregel overduidelijk bedoeld om bepaalde groepen uit te sluiten: tot die tijd waren immers vooral Noord-Europeanen binnengekomen.

In totaal waren voortaan jaarlijks 165.000 mensen welkom. Uit Groot-Brittannië mocht 34.007 mensen komen, uit Duitsland 51.227, uit Nederland 1648. En waar eerst 200.000 Italianen per jaar arriveerden, werden er nu nog maar 3845 toegelaten. Polen: 5982, heel Afrika: 1200. Dit systeem bleef tot ver na de Tweede Wereldoorlog bestaan.

Geïnterneerd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakt de Democratische president Roosevelt gebruik van de macht die hij nog altijd had onder de Alien Enemy Act uit 1798: hij liet Amerikanen van Japanse afkomst opsluiten in kampen. Vanaf 1942 werden verspreid over de hele VS 110.000 mannen, vrouwen en kinderen geïnterneerd, uit angst dat ze met de vijand heulden. Amerikanen van Duitse afkomst hadden over het algemeen weinig te duchten.

In de jaren tachtig concludeerde het Congres dat de maatregel vooral gebaseerd was op racistische aannames en weinig had opgeleverd. Ronald Reagan bood excuses aan en een miljoenencompensatie.

De afgelopen jaren ging het immigratiedebat voornamelijk over illegalen uit Mexico. Donald Trump speelde daar succesvol op in met zijn mantra 'Build that wall', maar eerder al stelde de Republikeinse presidentskandidaat Romney voor om de arbeidswetten zo streng te maken dat de illegalen uit zichzelf zouden vertrekken, 'self-deportation'.

Inmiddels heeft Trump het startsein gegeven voor De Muur, de besluiten van vrijdag worden vooral gepresenteerd als maatregelen tegen terrorisme. "Het werkt allemaal prima", zei Trump in zijn eerste gesprek met de pers sinds de immigratiestop inging. "We gaan iedereen extreem doorlichten. Dat had dit land al veel eerder moeten doen."