Vluchtelingenplan-Samsom: wat je moet weten

Wat is het plan-Samsom?

PvdA-leider Samsom en premier Rutte willen alle vluchtelingen die vanuit Turkije op Lesbos, Chios, Kos of een ander Grieks eiland aankomen, per kerende veerboot terugsturen. De redenering is dat Turkije binnenkort de status van veilig land krijgt, waar vluchtelingen een status kunnen aanvragen. Volgens afspraken van de Verenigde Naties moeten vluchtelingen asiel aanvragen in het eerste veilige land waar ze aankomen.

In ruil voor het terugsturen van de vluchtelingen naar Turkije, willen Rutte en Samsom 150.000 tot 250.000 vluchtelingen legaal laten doorreizen naar Europa. Er komt een kopgroep van zo'n tien landen die deze vluchtelingen opnemen. Gedacht wordt aan onder meer Nederland, Zweden, Oostenrijk, Frankrijk, Spanje, Italië en Portugal. Met een aantal van deze landen is inmiddels overleg geweest. De hele EU betaalt mee aan de opvang van de vluchtelingen.

Het plan is afkomstig van Samsom, die Rutte ervan heeft overtuigd dat het zo moet. De premier noemt het uitdrukkelijk het plan-Samsom en niet het plan-Samsom-Rutte. Het plan past goed bij het VVD-standpunt: dat er een betere opvang van vluchtelingen 'in de regio' (dus bijvoorbeeld in Turkije) moet komen.

Waarom komt Samsom nu met dit plan?

Nederland is sinds begin januari voor een half jaar voorzitter van de Europese Unie, en kan in die rol onderwerpen op de Europese agenda zetten. Volgens PvdA-leider Samsom heeft premier Rutte ambtenaren uit verschillende landen bij elkaar gezet om het plan juridisch en praktisch uit te werken en zijn er ook al "bemoedigende" gesprekken geweest met onder anderen bondskanselier Merkel en de Zweedse premier.

Begin vorige week zei Rutte in het Europees Parlement dat de vluchtelingenstroom binnen zes tot acht weken flink moet worden ingedamd. Op de vraag of dit betekent dat zijn plan begin maart Europees beleid is, zegt Samsom in de Volkskrant dat hij de kans reëel acht dat er dit voorjaar afspraken liggen over een legale migratieroute vanuit Turkije.

Is Turkije binnenkort een 'veilig land'?

De Europese Unie is met Turkije in gesprek. In november is met het buurland van Syrië afgesproken dat de opvang van vluchtelingen moet verbeteren en dat de grenzen naar Europa beter moeten worden bewaakt. De EU zou hiervoor 3 miljard euro per jaar storten in een speciaal, door Europa beheerd fonds.

Achter de schermen wordt nog volop over het Turkije-akkoord onderhandeld. Turkije zei vorige week dat het bedrag van 3 miljard te laag is en er zijn nog Europese landen die moeilijk doen over hun bijdrage aan het fonds. Rutte laat weten dat het plan-Samsom goed bij het Turkije-akkoord aansluit, maar er ook los van staat. Volgens een woordvoerder van de premier is het een kwestie van "en-en".

Samsom zegt dat er nog het nodige moet gebeuren voordat Turkije het stempel 'veilig land' kan krijgen. Er moet bijvoorbeeld nog een aantal wetten worden aangepast. Maar volgens de PvdA-leider gaan de ontwikkelingen heel snel: Syriërs in Turkije mogen inmiddels werken en hun kinderen gaan steeds vaker naar school. "Nog een aantal verbeteringen en Turkije is zover dat we afspraken kunnen maken."

Correspondent Lucas Waagmeester is een stuk minder optimistisch. Hij noemt het vooralsnog een papieren werkelijkheid, waarbij de situatie voor de Syriërs in Turkije in de praktijk een stuk minder rooskleurig is. "Dat onderwijs voor Syrische kinderen is echt nog een enorme puinhoop, dat moet nog helemaal op poten worden gezet. En voor al die honderdduizenden werkzoekende Syriërs zijn straks niet ineens allemaal banen."

Hoe groot is de vluchtelingenstroom?

In 2015 meldden 58.000 asielzoekers zich in Nederland. Samsom denkt de instroom met zijn plan te kunnen indammen tot 20- tot 30.000 dit jaar.

Het afgelopen jaar kwamen in totaal meer dan een miljoen vluchtelingen via de Middellandse Zee naar Europa. De meesten van hen, ruim 844.000, reisden vanuit Turkije naar Griekenland. De piek was in de maand oktober: toen kwamen meer dan 220.000 migranten aan in Griekenland en enkele duizenden in Italië en Spanje.

Ongeveer de helft van de vluchtelingen die aankomen in Europa is afkomstig uit Syrië. Verder komen veel vluchtelingen uit Afghanistan, Irak en Eritrea.

Welke oplossingen zijn er eerder bedacht?

Eerder is onder meer bedacht dat er bindende quota moesten komen voor het aantal vluchtelingen dat de verschillende EU-lidstaten moesten opnemen. Dit werkte niet, omdat een aantal landen weigerde mee te werken.

In september is afgesproken om 160.000 asielzoekers over de Europese landen te verdelen. Nederland deed de toezegging om 9000 mensen op te vangen. Ook hier komt weinig van terecht, onder meer omdat de hotspots in de landen van aankomst niet van de grond komen. Vluchtelingen moeten zich bij die hotspots registreren. Pas na registratie kunnen ze worden herverdeeld.

Omdat een aantal landen weigert mee te werken, pleitte Eurogroep-voorzitter Dijsselbloem op een gegeven moment voor een klein Schengen van een groepje EU-landen, dat de buitengrenzen gezamenlijk zou bewaken. Dit plan heeft ook raakvlakken met het kopgroep-plan van Samsom.

De VVD hamert steeds op een betere opvang in de regio. Als vluchtelingen goed in een buurland worden opgevangen, zijn ze minder snel geneigd om een bootje naar Griekenland of Italië te nemen. De EU onderhandelt inmiddels met Turkije over betere opvang. Volgens Samsom gaan de ontwikkelingen in het land heel snel.