Demissionair kabinet en complexe formatie leiden tot 'lichte' Prinsjesdag
Het zijn roerige tijden in Den Haag: de formatie zit al maanden muurvast, de ministersploeg van Rutte 3 raakt almaar verder uitgedund en de onderlinge verhoudingen tussen de hoofdrolspelers lijken er niet beter op te worden. Maar de aarde draait door en dus is het vandaag wel gewoon de derde dinsdag van september. Prinsjesdag dus.
Wat betreft het ceremonieel is het voor het tweede jaar op rij wat minder dan normaal. Vanwege corona ontbreken de rijtoer, de Ridderzaal en de balkonscène weer. En ook qua inhoud is het dit jaar minder. Dat heeft weinig te maken met corona, maar des te meer met de lange formatie en de demissionaire status van het kabinet.
Rutte 3 'stopte' er in januari mee vanwege het harde rapport over de toeslagenaffaire, en werd demissionair. Zo'n kabinet neemt geen grote besluiten meer, is het gebruik. Dus in principe geldt: geen nieuw beleid maken en enkel lopende zaken afhandelen.
Traditiegetrouwe lekken
Er is nog geen nieuw kabinet, maar het land moet worden geregeerd en dus moet er wel een begroting komen voor volgend jaar. Die begroting voor 2022 (inclusief de politieke toelichting, beter bekend als Miljoenennota) brengt demissionair minister Hoekstra van Financiën vandaag gewoon naar de Tweede Kamer, in het welbekende koffertje.
In een begroting worden per definitie keuzes gemaakt waar geld naartoe gaat, maar die zijn dit keer niet wereldschokkend. Traditiegetrouw is al van alles uitgelekt: er gaat 1 miljard naar woningen en vanwege de Urgenda-uitspraak gaat 6 tot 7 miljard extra naar het verminderen van CO2-uitstoot.
Verder is er 300 miljoen voor digitalisering gereserveerd en in totaal 860 miljoen gaat jaarlijks naar de aanpak van criminaliteit, verbetering van de sociale advocatuur, defensie en verbetering van koopkracht voor alleenwonenden.
Ongetwijfeld staat er nog meer in de Miljoenennota dat we niet al weten, maar duidelijk is al wel dat belangrijke keuzes nog blijven liggen. De grootste hete aardappel is die van het stikstofdossier. Een volgende ploeg mag gaan bedenken hoe en in hoeverre de stikstofuitstoot moet worden teruggedrongen. De plannen daartoe worden overigens al wel uitgewerkt op verschillende plekken in Den Haag.
Hoewel er een miljard euro extra naar 'wonen' gaat, worden op dat gebied ook keuzes niet gemaakt. Dat gaat niet zozeer alleen om geld, maar zeker om keuzes in beleid. Bijvoorbeeld de vraag 'Komt er (weer) een ministerie van Wonen?' zal niet worden beantwoord.
Hetzelfde geldt voor hervormingen op de arbeidsmarkt. Zo ongeveer alle partijen willen daar iets mee, maar het is aan het volgend kabinet om te zeggen wat dan precies. Ook de nieuwe bestuurscultuur, een heet hangijzer sinds de toeslagenaffaire, zal pas vorm krijgen onder het volgende landsbestuur.
De Prinsjesdagstukken zijn de afgelopen maanden opgesteld door de huidige coalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Die vier partijen onderschrijven de begroting dus ook. Maar de zich voortslepende formatie met de niet optimale onderlinge verhoudingen maken het document toch al direct minder waard.
Zo diende ChristenUnie (vooral in naam nog coalitiepartner) vorige week samen met de SP een voorstel in om de zorgsalarissen structureel te verhogen (en de winstbelasting moet dan ook omhoog om het te financieren). De ChristenUnie redeneert dat ze daarin vrij zijn, omdat over salarissen voor zorgmedewerkers niks is opgenomen in de begroting.
Afgewezen blok
Het idee was dat VVD-fractievoorzitter Hermans deze week, ook namens formatiepartners D66 en CDA, nog met andere middenpartijen zou overleggen over mogelijke aanpassingen in de begroting.
"De begroting is minder inhoudelijk dan wanneer er een missionair kabinet had gezeten", zei demissionair premier Rutte daarover na het afgelopen formatieweekend. "En je wilt kijken hoe in 2022 zoveel mogelijk de dingen kunnen gebeuren die nodig zijn."
Maar de middenpartijen GroenLinks en PvdA - die als blok zijn afgewezen in de formatie - zitten er niet op te wachten om te onderhandelen met de nog formerende partijen over de begroting. Als er onderhandeld wordt, dan moet dat over een kabinet gaan (met PvdA en GroenLinks erin).
Bovendien schatten de twee partijen in dat ze wat betreft het aanpassen van de begroting meer resultaat kunnen binnenhalen bij de Politieke Beschouwingen, het grote debat over de Miljoenennota. Zeker nu de ChristenUnie zich vrij genoeg voelt om naast de afspraken extra geld uit te geven.
IJskast
In het formatieweekend op locatie werden overigens geen noemenswaardige stappen gezet in de richting van een nieuw kabinet. Het ging vooral over de gebeurtenissen in de politieke arena van de week ervoor en de gevolgen voor de verhoudingen, de inhoud is nauwelijks aan bod gekomen.
En dus blijven de grote vraagstukken voorlopig nog even in de ijskast.
Zo zag Prinsjesdag er in 2020 uit:
