Activist en journalist Roman Protasevitsj is het middelpunt van een diplomatieke rel geworden. Zondag werd een passagiersvlucht van Ryanair, die onderweg was van Athene naar Vilnius, door de Wit-Russische autoriteiten omgeleid voor zijn arrestatie. Het leidde tot woedende reacties. Wie is deze tegenstander van president Loekasjenko eigenlijk?
De jonge journalist, die in zijn 26-jarige leven geen andere president dan Loekasjenko heeft gekend, is al jaren een bekend gezicht van de Wit-Russische oppositie. Al sinds 2011 leidt hij verschillende protestbewegingen, wat hem al een aantal vervolgingen heeft opgeleverd.
Sinds 2019 opereert hij daarom vanuit Polen en Litouwen. Vanuit daar leidde hij Telegramkanaal Nexta, een oppositiekanaal dat een grote rol speelde bij het organiseren van massale demonstraties van honderdduizenden Wit-Russen vorig jaar. Op het kanaal werden bijvoorbeeld video's van politiegeweld gedeeld die door Wit-Russen op straat werden gemaakt.
Protasevitsj bekende gisteren in een video schuldig te zijn aan massarellen, maar zijn vader denkt dat hij die woorden onder dwang heeft gesproken:
De redactie van Nexta is in het Poolse Warschau gevestigd, en wist zo door te gaan toen het internet in Wit-Rusland werd lamgelegd. Het kanaal verwierf ruim twee miljoen leden op een bevolking van bijna 9,5 miljoen Wit-Russen.
Sinds november staat Protasevitsj op een lijst van de Wit-Russische geheime dienst KGB als persoon die "betrokken is bij terroristische activiteiten". Hij wordt beschuldigd van het organiseren van demonstraties en rellen in Minsk en van het aanzetten tot vijandigheden tegen de autoriteiten en de politie. Hem hangt een jarenlange celstraf boven het hoofd omdat hij op de lijst van terroristen staat.
Altijd in de frontlinie
De arrestatie van zaterdag was niet zijn eerste. Sinds 2011 wordt Protasevitsj vrijwel elk jaar opgepakt voor betrokkenheid bij activisme. Het kostte hem zijn plek op de opleiding journalistiek aan de Wit-Russische staatsuniversiteit.
Toch bleef het werk van de jonge Wit-Rus niet onopgemerkt. Het Václav Havel Journalism Fellowship, vernoemd naar de bekende Tsjechoslowaakse dissident die president werd, gaf hem een beurs en liet hem in Praag opleiden. Hiermee werd Protasevitsj klaargestoomd voor de journalistiek.
CNN sprak met een journalist die gelijktijdig met Protasevitsj in de opleiding zat. Franak Viacorka, nu adviseur van de Wit-Russische oppositieleider Tichanovskaja, omschrijft Protasevitsj als degene die altijd het moedigst was bij demonstraties. "Hij stond steevast in de frontlinie, nabij de politie. Hij wist wat hij wilde en was overtuigd van zijn missie."
De waarheid beschrijven is gevaarlijk in Wit-Rusland, dus besloot Protasevitsj uiteindelijk vanuit buurlanden te opereren. In de Litouwse hoofdstad Vilnius leerde hij zijn vriendin kennen: de Russische rechtenstudent Sofia Sapega, die tegelijk met hem werd opgepakt in het vliegtuig.
Vorig jaar september verliet Protasevitsj Nexta om een ander populair Telegramkanaal - Belamova - te beheren, nadat de oprichter van dat kanaal was opgepakt. Een collega van hem bij Belamova omschrijft Protasevitsj bij CNN als "hart en ziel van ons kanaal". Volgens de collega, die anoniem wil blijven, heeft hij het kanaal zo opgezet dat het ook kan worden gerund bij zijn afwezigheid.
Het is ongemakkelijk om te zien hoe mensen worden mishandeld of schotwonden oplopen. Daar voel ik me tot zekere hoogte verantwoordelijk voor.
Volgens zijn oud-studiegenoot Franak Viacorka is Protasevitsj een bedreiging voor het regime, omdat weinigen journalistiek en media-activisme zo goed kunnen combineren. "Hij kan informatie op een heel heldere manier overbrengen, zodat mensen meteen begrepen wat er aan de hand was. En hij daagt Loekasjenko altijd persoonlijk uit, dus zo werd hij een persoonlijke vijand van Loekasjenko."
Protasevitsj ervoer aan den lijve dat de autoriteiten hem de laatste maanden steeds nadrukkelijker op de korrel hadden. Zo twitterde hij begin deze maand nog dat het regime van Loekasjenko had besloten de militaire rang van zijn vader, die 29 jaar in het leger diende, af te pakken. "Gelukkig heb ik mijn ouders acht maanden geleden meegenomen naar Polen", schreef hij.
Zijn verkregen invloed voelt ongemakkelijk, zei Protasevisj vorig jaar tegen de BBC. "Het is ongemakkelijk om te zien hoe mensen worden mishandeld of schotwonden oplopen. Daar voel ik me tot zekere hoogte verantwoordelijk voor."
De activiteiten van de twintiger heeft ook het leven van zijn ouders omgegooid. Desondanks blijven zij hun zoon door dik en dun steunen, lieten zij gisteren weten. "We hopen dat hij de mogelijke martelingen zal overleven."
