Protest Wit-Rusland houdt stand dankzij Telegram: ‘Het lijkt wel een guerrilla’

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Ruim een week na de omstreden presidentsverkiezingen in Wit-Rusland zijn de protesten tegen president Loekasjenko nog altijd niet voorbij. Integendeel: volgens leiders van de oppositiebeweging is vandaag het grootste protest ooit in de voormalige Sovjetrepubliek gehouden. Hoe kan de protestbeweging overeind blijven, terwijl de oppositieleiders zijn opgepakt, verjaagd of monddood gemaakt?

Het antwoord: Telegram. Via deze van oorsprong Russische chatapp worden oproepen en tips over hoe en waar te demonstreren bliksemsnel verspreid onder een miljoenenpubliek.

Zo heeft het oppositiekanaal Nexta ruim twee miljoen leden, op een bevolking van bijna 9,5 miljoen Wit-Russen. Mensenrechtenbeweging Charter 97 leidt chatgroepen op stadsniveau en in het geval van de hoofdstad Minsk zelfs op wijkniveau. Daarbinnen geven demonstranten elkaar tips en waarschuwingen om oproerpolitie en agenten te ontwijken.

"Neem extra water mee", "Kom lopend want de metro wordt platgelegd" en "Loop via de Laan van de Overwinnaars naar het Heldenplein". Ook worden locaties van politiebusjes gedeeld, namen en foto's van veiligheidsofficieren openbaar gemaakt en wordt er uitgelegd wat te doen als je echtgenoot niet thuiskomt na een demonstratie.

Nexta roept nadrukkelijk op beelden te delen, zodat "na de revolutie" de verantwoordelijken voor het politiegeweld kunnen worden vervolgd.

In Minsk zijn vandaag tienduizenden Wit-Russen bijeen:

Telegram heeft pas recent aan populariteit in Wit-Rusland gewonnen, zegt de Wit-Russisch-Nederlandse Marina Ulyashyna. Door Loekasjenko's lakse reactie op het coronavirus (dat aanvankelijk werd ontkend en later gebagatelliseerd) ontstond de behoefte aan betrouwbare informatie. "Via Telegram kwamen Wit-Russen erachter wat er aan de hand was en riepen mensen elkaar op in quarantaine te gaan bij klachten."

Zo ontstond parallel aan de staatsmedia een stroom van informatievoorziening via Telegram. Dat betekent niet dat de chatgroepen een vrijhaven voor vrije meningsuiting zijn, benadrukt Ulyashyna. "Je moet voorzichtig zijn wat je zegt. Soms merk je dat er subtiel gecheckt wordt wie er te vertrouwen is." Velen gebruiken schuilnamen of communiceren in verholen geheimtaal.

De etiquette in de chatgroepen doet haar denken aan hoe de Wit-Russische Partizanen tijdens de Tweede Wereldoorlog opereerden. "Het is een soort guerrilla."

Tegelijkertijd wordt met zulke bemoedigende berichten het zelfvertrouwen van de demonstranten vergroot:

Voor de Wit-Russische diaspora is Telegram ook hét middel om op de hoogte te blijven van de protesten in het thuisland, waar nauwelijks buitenlandse journalisten zijn. In de Nederlandse groep zitten bijna 500 leden, daarnaast zijn er kleine subgroepen. Ook daar ben je niet vrij, denkt ze. "Er zullen vast mensen van de Wit-Russische ambassade lid zijn, om de boel in de gaten te houden."

Internetblokkades omzeilen

Een oppositiepoliticus kun je monddood maken door hem of haar te arresteren; de strijd tegen online demonstranten is lastiger. De beheerders van Nexta opereren volgens de BBC vanuit Warschau en hebben bewust geen vaste nieuwssite, "want die kun je met één muisklik blokkeren", zeggen ze. Ook wordt lezers uitgelegd hoe ze internetblokkades kunnen omzeilen via VPN-verbindingen en Tor-netwerken, zei Nextaleider Roman Potasetisj tegen Euronews.

Op Twitter liet Telegram-oprichter Pavel Durov, een tegenstander van de Russische president Poetin, trots weten dat zijn chatdienst in de lucht weet te blijven, ondanks pogingen om het internet in Wit-Rusland plat te leggen. Dat lukt hem door het internetverkeer om te leiden naar andere servers. Andere platforms, zoals Twitter, Facebook en Whatsapp zijn wel offline.

Revolutionaire teksten

Zonder het wijdverbreide gebruik van Telegram waren de Wit-Russische protesten waarschijnlijk dus niet zo groot geworden, denkt Ulyashyna. Het platform heeft het mogelijk gemaakt om de oppositie, die zich heeft verenigd achter Svetlana Tichanovskaja, voort te zetten, stelt Wit-Ruslandkenner Franka Hummels.

De chatapp is de sleutel tot effectief coördineren van de protesten, stelt Ales Herasimenka, die aan de universiteit van Oxford onderzoek doet naar de invloed van Telegram. "Aanvankelijk werden mensen via YouTubevideo's gemobiliseerd, Telegram nam die rol vervolgens over."

De oppositie heeft geen zichtbare leiders meer die nog op vrije voeten of in het land zijn, maar dat is ironisch genoeg in hun voordeel. De groep grotendeels anonieme Telegrammers is immers niet aan te pakken door de autoriteiten. "Tot het protest van vandaag is weliswaar opgeroepen door Tichanovskaja, maar de invulling is ad hoc", aldus Hummels.

Ondertussen klinken in de chatgroepen de revolutionaire teksten door. "De tijd is gekomen, de overwinning op de dictatuur is nabij", valt te lezen bij Nexta. Voor morgen is een nationale staking aangekondigd en krijgen de ambtenaren "de laatste kans om aan onze kant te gaan staan".