"We zijn eruit!" Na vele maanden van formatiegeharrewar lijken deze woorden in de lucht te hangen. De verwachting is dat VVD, D66, CDA en ChristenUnie eruit gaan komen. Maar als het zover komt, is het nog niet gedaan.
De start van alles wat nog komen gaat is het coalitieakkoord. De vier partijen onderhandelen daar al weken over, afwisselend in Den Haag en op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Wanneer dat precies tot witte rook gaat leiden is nog niet zeker; er wordt nu nog volop onderhandeld.
De afgelopen tijd zong het woord 'Sinterklaasakkoord' rond in Den Haag, maar dat lijkt een gepasseerd station. Dat is mede te wijten aan de nijpende coronasituatie. Een aantal hoofdrolspelers van de formatie - onder wie premier Rutte - was daar de afgelopen weken veel mee bezig.
Prangende kwesties
De laatste officiële boodschap van de informateurs over de voortgang kwam donderdag. "De onderhandelingen zijn inmiddels vergevorderd", schreven ze aan de Tweede Kamer. De verwachting bij ingewijden is dat er ergens rond half december een akkoord is. Daarin staat zo beknopt mogelijk wat er moet gebeuren met stikstof en de boeren, het klimaat, de wooncrisis, de toeslagen, het minimumloon, migratie, de zorg en andere prangende kwesties.
Op het moment dat de partijleiders Rutte, Kaag, Hoekstra, Segers en consorten eruit zijn, gaan ze met het akkoord naar hun fracties. Die bespreken het document intern en geven hun mening aan de onderhandelaars, die dan mogelijk hier en daar nog iets moeten aanpassen.
Daarna volgt de officiële presentatie van het akkoord, waarvan de inhoud traditiegetrouw al grotendeels gelekt zal zijn. Ongetwijfeld zeggen de vier partijleiders bij die presentatie dat het akkoord "evenwichtig" is en "ambitieus", en vallen de frases "vertrouwen in de toekomst" en "nu aan het werk".
Dat laatste geldt op dat moment zeker voor Rutte, die als alles gaat zoals verwacht in een debat met de Tweede Kamer wordt aangewezen als formateur. Dan kan hij beginnen met de sollicitatiegesprekken. Over wie formateur Rutte op bezoek gaat krijgen, wordt nu, in de laatste fase van de onderhandelingen, al gesproken.
Gepuzzel
Als duidelijk is welke partij wie naar voren schuift, volgt een veiligheidsscreening van de kandidaten. Een voor een komen vervolgens de beoogde ministers en staatssecretarissen op gesprek bij beoogd premier Rutte.
Die vraagt onder meer naar financiële belangen die kunnen opspelen (denk aan Hoekstra en zijn belegging op de Maagdeneilanden) en andere zaken die politieke gevolgen kunnen krijgen (denk aan Philomena Bijlhout, die in 2002 na een paar uur moest opstappen als staatssecretaris omdat ze in een Surinaams legeruniform op de foto bleek te staan).
Ook informeert de formateur bij ministers en staatssecretarissen die bij elkaar op het departement dreigen te belanden of ze wel met elkaar door een deur kunnen. Dat leidt soms tot gepuzzel. Zo moest Joop den Uyl in de formatie van 1972-73 met VARA-coryfee Marcel van Dam leuren bij vier beoogd ministers. De eerste drie wilden "de lastpak" niet hebben als staatssecretaris.
Rondje Binnenhof met Xander en Herman gemist? Ook zij hadden het deze week over hoe Mark Rutte tussen de onderhandelingstafel en de corona-overleggen rent. Check de video hier:
De verwachting is overigens dat Rutte meer bewindslieden aanstelt dan in zijn vorige kabinetten. Vooral om de werkdruk wat te verlagen; de afgelopen tijd stopten veel bewindslieden vanwege psychische en fysieke klachten. Een minister van Wonen wordt genoemd als nieuw, net als een minister voor Europese Zaken.
Als de formateur zijn vierde kabinet heeft staan, worden de ministers beëdigd door de koning en gaan ze met zijn allen op de paleistrappen staan voor de traditionele groepsfoto. Zoals het er nu uitziet, is dat niet voor de jaarwisseling. Vroeger markeerde de bordesscène het einde van de formatie, maar dit keer niet.
Het nieuwe kabinet gaat namelijk ook nog een zogenoemd regeerprogramma vaststellen. Dat is onontgonnen terrein, of in de woorden van informateur Remkes: "pionieren en experimenteren". Het idee is in ieder geval dat wat er moet gebeuren in het coalitieakkoord staat, het hoe komt dan in het regeerprogramma.
Jaar demissionair
Hoelang het schrijven van zo'n regeerprogramma duurt, is moeilijk te voorspellen, maar de meest gehoorde voorspelling is "een paar weken". Verder is het ook nog gissen hoe gedetailleerd het regeerprogramma wordt. Beide hangen natuurlijk ook af van wie er in het nieuwe kabinet zitten en wat zij willen.
Als ze er eenmaal uit zijn, volgt het debat over de regeringsverklaring. In de Tweede Kamer wordt dan twee dagen gesproken over de plannen van het nieuwe kabinet. Normaal zitten daarbij alle bewindspersonen in vak-K van de plenaire zaal, maar vanwege corona en de anderhalve meter is het de vraag of dat dit keer ook kan.
En als dat debat achter de rug is kan het nieuwe kabinet echt van start. Zoals het er nu uitziet is dat al een eindje in 2022 in, ruim een jaar nadat Rutte III demissionair is geworden.
