Hierover houden de hoofdrolspelers in de formatie de kaken op elkaar
Na het maandenlange wie-met-wie-geharrewar is de formatie een week geleden eindelijk in de inhoudelijke fase terechtgekomen. Vier partijen onderhandelen over wat een beknopt regeerakkoord moet worden, waarin vooral staat wat er moet gebeuren en in mindere mate hoe dat precies moet.
Ook vandaag wordt gepraat, in het Catshuis, de ambtswoning van de premier. Zondag is een rustdag en maandag gaat het weer door op de gebruikelijke locatie, vlakbij het Binnenhof.
Welke onderwerpen erin komen en welke niet, daarover houdt iedereen de kaken tot nu toe stijf op elkaar. "In een formatie is het beter om het even voor onszelf te houden totdat we klaar zijn", zei VVD-secondant Sophie Hermans deze week. Dat alle betrokkenen zich tot nu toe daaraan houden, is een teken dat de partijen er echt uit willen komen met elkaar.
Aanzet tot een opzet
Maar natuurlijk zijn er onontkoombare thema's waar een nieuwe coalitie wat mee moet. Neem stikstof: pre-corona noemde Rutte dat dossier de grootste crisis uit zijn premierschap en het probleem is nog niet getackeld.
Stikstof is een politiek complex dossier; tekenend is bijvoorbeeld dat VVD en D66 er niets over schreven in hun 'aanzet tot een opzet van een regeerakkoord' van afgelopen zomer, terwijl veel andere thema's er wel in werden aangestipt.
De standpunten lopen dan ook uiteen en het grote struikelpunt daarbij is ingrijpen bij de boeren. De landbouwsector is de grootste uitstoter van stikstof en D66 richt vooral daar zijn pijlen op. De veestapel moet van de partij fors kleiner en een verplichte reductie wordt daarbij niet uitgesloten.
Inkrimpen is voor VVD en CDA minder vanzelfsprekend. En boeren onteigenen gaat deze partijen echt te ver. De twee willen graag inzetten op technologische innovatie, bijvoorbeeld om de lucht in stallen te zuiveren. Een prettige bijkomstigheid bij dit dossier is overigens dat informateur Remkes vorig jaar hét stikstofrapport schreef, met allerhande aanbevelingen om de crisis te bezweren.
Aanpalend onderwerp is de woningbouw. Want als je niks doet aan het stikstofprobleem, dan komen woningbouwprojecten stil te liggen. En het tekort aan woningen is nijpend. Waar de vier partijen het ongeveer over eens zijn, is dat er een miljoen woningen bij moeten in de komende jaren.
Dan kun je nog van mening verschillen over vragen als: voor wie zijn die woningen, aan welk type woning is er behoefte en waar moeten ze komen. D66 wil nieuwe wijken voor mensen met middeninkomens (ook de doelgroep van het CDA), VVD wil "bouwen, bouwen, bouwen" op allerlei manieren stimuleren en de ChristenUnie heeft oog voor starters en senioren.
Niet met het blote oog
Naast stikstof is er nóg een stof die je met het blote oog niet kan zien, maar die wel tot discussie leidt: CO2. In de Nederlandse Klimaatwet staat dat er in 2030 49 procent minder uitstoot moet zijn ten opzichte van 1990. En in EU-verband is het doel inmiddels op 55 procent gesteld.
Hoe je daar moet komen - en of je niet nog verder zou moeten gaan - daarover kunnen de vier best een boom opzetten. Je kunt de zware industrie CO2-heffingen opleggen, je kunt CO2 opslaan, je kunt inzetten op meer duurzame energie of juist op kernenergie.
Een auto die je parkeert gaat roesten als je 'm niet rijdt.
En wat ongetwijfeld ook op de onderhandelingstafel ligt, is immigratie (in de huidige coalitie stonden D66 en ChristenUnie op dat punt geregeld tegenover VVD en CDA), onderwijs (D66 wil de "grootste structurele investering in het onderwijs ooit doen"), vliegveld Lelystad (VVD wil het openen, ChristenUnie en D66 niet) en de zorg (verreweg het duurste onderdeel van de Miljoenennota, dat alleen maar duurder wordt).
Wet voltooid leven
Dan zijn er ook nog medisch-ethische kwesties. Daarover staan vooral D66 en ChristenUnie diametraal tegenover elkaar. In de huidige coalitie was afgesproken om het rustig aan te doen op dit thema, maar D66 en VVD willen niet nog vier jaar stilstand.
Of, in de woorden van D66-leider Kaag, toen ze deze zomer de ChristenUnie nog uitsloot: "Een auto die je parkeert, gaat roesten als je 'm niet rijdt." En wat zit er dan in de kofferbak? De wet voltooid leven, embryo's kweken voor wetenschappelijk onderzoek en het afschaffen van de verplichte bedenktijd bij abortussen.
De ChristenUnie wil deze kwesties vastleggen in een regeerakkoord. De twee liberale partijen vinden dat de Tweede Kamer erover moet stemmen. Omdat het een gevoelig punt is in de onderhandelingen heeft ChristenUnie-leider Segers gezegd dat 'medisch ethisch' snel moet worden besproken.
En last but not least de toeslagen. Negen maanden geleden viel het huidige kabinet erover en ook het volgende kabinet krijgt ermee te maken. Al is het maar omdat de hersteloperatie niet goed loopt, maar zeker ook omdat het stelsel niet deugt volgens de vier formerende partijen.
Sinterklaas of Kerst
Het toeslagensysteem met tegemoetkomingen voor kinderopvang, zorg en huur is complex. Dat leidt tot allerlei problemen in de uitvoering met grote gevolgen voor mensen, maar het maakt het ook mogelijk om steun te geven aan wie daar recht op heeft.
De VVD wil het stelsel eenvoudiger maken "zonder dat kwetsbare mensen erop achteruitgaan". Het CDA pleit ook voor vereenvoudiging en accepteert daarbij dat regelingen "ongerichter" worden. De ChristenUnie en D66 willen het toeslagenstelsel inruilen voor een belastingkorting.
Hoe lang het gaat duren tot al deze onderwerpen gebundeld zijn in een regeerakkoord, is ongewis. Uit de monden van hoofdrolspelers klonk de afgelopen tijd "zeker nog wel enige weken", of woorden van gelijke strekking. Iets specifieker klinkt in de wandelgangen de hoop op een Sinterklaasakkoord of een Kerstakkoord.
