Acht jaar na de ramp spreekt rechtbank vonnis uit tegen MH17-verdachten

Ruim acht jaar nadat vlucht MH17 boven Oost-Oekraïne uit de lucht werd geschoten, spreekt de rechter vanmiddag vanaf 13.30 uur het vonnis uit. Vier verdachten zijn aangeklaagd voor moord op de 298 inzittenden, onder wie 196 Nederlanders.

"De stemming is heel gespannen", zegt voorzitter Piet Ploeg van Stichting Vliegramp MH17. Hij verloor zelf zijn broer, schoonzus en neef. "Mensen hebben acht jaar uitgekeken naar deze dag. Het is een enorm belangrijke mijlpaal in de zoektocht naar waarheid en rechtvaardigheid."

Drie Russen en een Oekraïner staan terecht: Igor Girkin, Sergej Doebinski, Oleg Poelatov en Leonid Chartsjenko. Zij zouden een coördinerende rol hebben gespeeld door te besluiten dat een Buk-raket werd ingezet en waar die werd ingezet. Ook zouden ze ervoor hebben gezorgd dat het wapen na de ramp het land weer verliet.

Daarvoor moet worden bewezen dat het inderdaad een Russische Buk was die de MH17 neerhaalde en dat die werd afgevuurd vanuit rebellengebied. Voor de rechtbank op Schiphol is tegen alle vier de verdachten levenslang geëist. Ook vandaag zullen zij geen van allen in de rechtbank aanwezig zijn.

'Voor de kanonnen gegooid'

Het conflict dat afgelopen februari uitmondde in een openlijke oorlog tussen Oekraïne en Rusland, was in 2014 nog een onafhankelijkheidsstrijd voor de Donbas-regio die door Moskou werd gesteund. Bij het plaatsje Marinovka lagen de rebellen zwaar onder vuur en drongen daarom aan op versterking, blijkt uit telefoongesprekken die door Oekraïne werden afgeluisterd.

"We worden hier voor de kanonnen gegooid", zegt bataljonscommandant Chartsjenko. "Het is gewoon een kutzooi", reageert zijn meerdere Doebinski. Een derde verdachte, Poelatov, vindt dat luchtafweer met een groter bereik nodig is, om Oekraïense vliegtuigen op grotere hoogte neer te halen.

Rond de tijd dat vlucht MH17 op 17 juli 2014 in Amsterdam opstijgt richting Kuala Lumpur, komt de Buk-installatie aan bij het front.

Oekraïner Chartsjenko en Russen Doebinski en Poelatov staan terecht met de Rus Girkin, destijds minister van Defensie van de separatisten:

Voor het Openbaar Ministerie speelt niet mee dat er sprake was van een oorlogssituatie in het gebied. "Het was een oorlog die zij daar niet hadden mogen voeren. Het waren geen reguliere militairen", stelde een woordvoerder eerder. "Ze moeten berecht worden als gewone burgers en die mogen geen geweld plegen."

Het OM onderzoekt nog wie er nog meer betrokken was bij de aanval. Geen van deze vier drukte namelijk daadwerkelijk op de lanceerknop van de Buk. Evenmin is bekend wie de raket naar Oost-Oekraïne stuurde. Ploeg zegt dat voor nabestaanden vooral belangrijk is om te achterhalen wat de rol van Rusland is geweest. Begin volgend jaar wordt naar verwachting duidelijk of er meer aanklachten volgen.

Geen verdachten erbij

De verdachten zeggen dat er geen sprake is van een eerlijk proces. Girkin erkent de legitimiteit ervan niet en sprak van een "zogenaamde rechtbank". Doebinski reageerde dat "de schuldigen van tevoren al aangewezen" waren en Poelatov meent dat voor de rechtbank een veroordeling belangrijker is dan de waarheid.

Geen van de verdachten kwam dan ook opdagen op Schiphol, alleen Poelatov liet zich in de rechtszaal vertegenwoordigen. Zijn advocaten pleitten voor vrijspraak en noemden het zorgwekkend dat er "amper vraagtekens worden gezet bij de conclusies van het OM".

De verdediging betoogde dat de publieke opinie is beïnvloed door de wereldwijde aandacht voor de presentaties van het onderzoeksteam. De advocaten hoopten vooral dat de rechtbank "nog ruimte heeft voor twijfel".

'Desinformatie'

Voor de advocaten zijn de telefoontaps bijvoorbeeld helemaal geen bewijs dat er een Buk in het gebied was. De separatisten wisten dat ze werden afgeluisterd en gebruikten daarom desinformatie om de Oekraïners af te schrikken, heet het. Poelatov zei niet eens te weten dat de rebellen konden beschikken over zo'n wapensysteem.

Ook zetten ze vraagtekens bij verklaringen van getuigen, die zeggen dat ze de baan van de Buk hebben gevolgd. Volgens de advocaten was dat helemaal niet mogelijk vanaf de grond. De verdediging kon de verklaringen ook niet goed toetsen doordat getuigen, onder wie enkele separatisten, uit veiligheidsoverwegingen anoniem bleven.

De advocaten hadden bovendien graag meer onderzoek gedaan naar alternatieve scenario's, zoals de hypothese dat het om een Oekraïense raket ging. Het Joint Investigation Team deed naar die alternatieve scenario's ook onderzoek en liet die systematisch afvallen. Het OM betoogde voor de rechtbank dat Rusland een desinformatiecampagne voerde om zoveel mogelijk verwarring te zaaien en het vertrouwen in het onderzoek te ondermijnen.

Hoger beroep

Als er inderdaad iemand veroordeeld wordt, kan de rechter ook schadevergoedingen tot 50.000 euro toekennen aan nabestaanden. Tijdens het proces waren er drie weken uitgetrokken voor slachtofferverklaringen: bijna honderd mensen maakten daar gebruik van.

Het OM en de verdachten kunnen in hoger beroep tegen de uitspraak. Dat kan uiterlijk tot twee weken nadat duidelijk is geworden dat het vonnis bij de afwezige verdachten bekend is. Als dat gebeurt, zal een nieuw vonnis er pas over zo'n twee jaar zijn.

Dat de vier ooit komen vast te zitten, is onwaarschijnlijk. Rusland noemde het onderzoek een schijnvertoning en het land levert geen staatsburgers uit.

Conflict Oekraïne

Dat er internationaal toch veel aandacht is voor het proces, komt volgens universitair docent Internationaal Recht Marieke de Hoon niet alleen uit medeleven over de ramp zelf. Er ligt ook een fundamentele vraag over het conflict in Oekraïne op tafel.

"Oekraïne zegt al sinds 2014 dat Rusland betrokken was bij het conflict in Oost-Oekraïne en er allerlei misdrijven pleegt. De Nederlandse strafrechter zal niets expliciet zeggen over Rusland, omdat het een strafproces tegen vier individuen is. Maar als deze personen schuldig worden bevonden, zegt de rechter dat de Buk uit Rusland kwam. Dat erkent wat Oekraïne al zei."

Ook na een uitspraak zullen achterblijvers de MH17-ramp nooit helemaal achter zich kunnen laten, benadrukt Ploeg. "Als je je kinderen verloren hebt, ga je dat nooit kunnen afsluiten, maar ik geloof wel dat dit nabestaanden ruimte geeft om wat meer afstand te nemen van MH17 en alle informatie die op ze afkomt. Ik zou het ze gunnen."

Gisteren kwam een grote groep Australische nabestaanden aan in Nederland om het vonnis bij te wonen, door corona hun eerste bezoek aan ons land: