2018 kanteljaar voor het plasticprobleem, 'Iedereen wil opeens helpen'

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Een zeepaardje dat is verstrengeld met een wattenstaafje. Een vogel met een buik vol dopjes en batterijverpakkingen. Een schildpad in een netje. Een zeehond met een frisbee om zijn nek. Deze beelden van de wereldwijde plasticproblematiek hebben afgelopen jaar de ogen geopend van de consument. De anti-plastic-beweging is groter dan ooit, zeggen organisaties.

Na een jarenlange lobby van klimaatorganisaties en wetenschappers lijken de politiek en de consument te zijn bereikt. 2018 was het jaar van het plastic. Afgelopen week kreeg de plasticproblematiek nog een 'prijs': het percentage plastic dat nooit gerecycled is (90,5 procent) werd 'statistiek van het jaar'. Woensdag gingen het Europees Parlement en de EU-lidstaten officieel akkoord met een verbod op wegwerpplastic.

Niet langer 'een vervelend dingetje'

"2018 was een kanteljaar", zegt ook Maria Westerbos, directeur van Plastic Soup Foundation. "De problematiek is doorgedrongen tot de industrie en overheid. En omdat zij het overnemen, luistert de consument ook. Nu is het een probleem van ons allemaal. De plasticsoep is niet meer een 'vervelend dingetje', het is dreigend. Dat kwartje is nu gevallen."

Westerbos zegt dat de groeicurve van de hoeveelheid plastic nog steeds bijna verticaal is. Jaarlijks produceren we zo'n 311 miljoen ton nieuw plastic. "Zo zit er in 2050 meer plastic in de zee dan vis."

De algemene publieke opinie is veranderd, zegt ook Lonneke Holierhoek, hoofd bedrijfsvoering van Boyan Slats The Ocean Cleanup. Die start-up heeft als doel om plastic afval in de oceanen op te ruimen. "Er was en is enorm veel interesse voor ons project. Die aandacht vanuit media en publiek blijft ook doorzetten."

Let op, de foto's in onderstaande carrousel kunnen als schokkend worden ervaren:

Volgens Maria Westerbos zijn er belangrijke veranderingen doorgevoerd in 2018. Een van die dingen is de instemming van het Europees Parlement met maatregelen om vanaf 2021 plastic bestek, rietjes en wattenstaafjes te verbieden. "Dit is een heel sterk signaal. Zulke ontwikkelingen hebben we voor dit jaar nog niet gezien. Europa heeft echt het voortouw genomen", reageert ze.

De plasticsoep leek de consument zelfs meer te interesseren dan klimaatverandering. Een voorbeeld is een grafiek van Google Trends, waarin te zien is dat de termen plasticsoep en plastic veel meer werden opgezocht dan klimaat of klimaatverandering.

"Dat is ook wel logisch", zegt Westerbos. "De problematiek rondom plastic kan je zien. Een kapotte Barbie met een afgerukt been op het strand is anders dan de overlast van CO2. Als je het vliegtuig pakt, kan je niet zíen hoeveel CO2 je daarmee uitstoot."

Het zijn vooral de plaatjes die ons dit jaar de ogen openden, zegt Westerbos. "De walvissen met magen vol plastic, de stranden vol lege flessen. Plastic was bijna elke dag wereldwijd in het nieuws."

Gezondheid

Toch is dit niet het hele verhaal, zegt ze verder. "De risico's van plastic voor de menselijke gezondheid zijn nog niet breed bekend. De discussie rondom de schadelijke effecten op onze gezondheid gaat nu pas beginnen."

Dat is ook uiteindelijk waar The Ocean Cleaunup naartoe werkt, zegt Holierhoek. "Ons eerste doel is het zeeleven beschermen. Maar van de microplastics in vissen hebben ook wij last als mens. We eten de vissen, en krijgen dus de plastic deeltjes binnen."

Uit onderzoeken blijkt dat deze micro- en nano-plastics ook in ons lichaam voorkomen, zegt Westerbos. "Dit beangstigt wetenschappers. Want wat kunnen die nano-deeltjes bijvoorbeeld aanrichten in onze hersenen? Er is nog heel veel onbekend."

Westerbos vindt het belangrijk dat daar meer bewustzijn voor komt. "Uit onderzoek blijkt dat er duizenden chemische toevoegingen in verpakkingen zitten. Die verpakkingen liggen gewoon in de supermarkt en stop jij soms in de magnetron waarbij die toevoegingen vrijkomen. Misschien vergiftig je jezelf wel."

Volgens Westerbos gaat de discussie rondom de gezondheidsgevolgen van plastic in 2019 oplaaien. "Mensen beseffen niet dat het effect heeft als ze plastic schoenen dragen. Dat als je ruikt aan een parfumsample in een tijdschrift, je neus wellicht plasticdeeltjes opneemt en die op reis gaan door je lichaam. Volgend jaar gaat die bewustwording beginnen. En dan begint de aandacht voor plastic pas echt: kijk maar naar diesel of de ozonlaag, uiteindelijk begint de verandering pas als het onze gezondheid aangaat. Plastic is het nieuwe asbest."

Oplossingen

Het is de vraag of de oplossingen die momenteel worden geboden, bijvoorbeeld het verbieden van plastic rietjes en tasjes, genoeg zijn. Moet de wereldwijde consumptiemaatschappij niet zo drastisch worden aangepast dat het gebruik van plastic zo veel mogelijk uit ons leven verdwijnt?

"We doen nu niet genoeg", zegt Jeroen Dagevos, hoofd programma's van Plastic Soup Foundation. "De overheden moeten duidelijke regels en normen gaan stellen. Er moet bijvoorbeeld gereguleerd worden hoeveel plastic maximaal in compost of herbruikbare grond mag zitten, en stel concrete doelen voor het terugdringen van plastic afval in rivieren en binnenwateren. Op zee erkennen we plastic als een probleem, waarom zouden we de riviernatuur niet beschermen tegen plasticsoep?"

"Daarnaast moet er ook minder plastic worden geproduceerd. Zeker het plastic dat maar één keer gebruikt wordt en dan weggegooid." Daar is Holierhoek het mee eens. "Er zijn twee problemen: je hebt plastic dat al geproduceerd is en moet worden opgeruimd, en plastic dat nog geproduceerd moet worden. Beide dingen moeten worden aangepast. We moeten onze plasticverslaving aanpakken."

Uiteindelijk moet het hele systeem veranderen, vindt Dagevos. "Plastic moet minder normaal worden. Waarom doen we thee in een plastic zakje? Waarom is meer dan de helft van onze kleding synthetisch? We moeten meer vragen gaan stellen." Ook de consument moet bewuster worden van zijn plasticgebruik. "Zeker voor de toekomstige generaties. Als we worden geboren krijgen we meteen een plastic mutsje op ons hoofd. Worden we in een fleecedeken gewikkeld. Wat doet dit met een mensenleven?"

Ook de technieken rondom het recyclen van plastic zijn te karig, zegt Holierhoek. "Recyclen valt nog enorm te innoveren. Het probleem is alleen dat het niet economisch interessant is voor bedrijven, nieuw plastic produceren is veel goedkoper. Op dat gebied moet het beleid veranderen zodat het een rendabel businessmodel wordt", pleit ze. "Een investeringsklimaat voor het recyclen van plastic zou echt fantastisch zijn."

Verder is er ook geld nodig voor de wetenschap. Westerbos: "Er moeten meer wetenschappers onderzoek doen naar de schadelijkheid van plastic op de gezondheid. Met meer onderzoeken gaat de bal pas rollen. Anders heb ik alleen maar slecht nieuws voor je. Geloof me: de komende vijf jaar gaat het alleen maar over plastic en onze gezondheid."