Overal plastic, plastic, plastic: 'Het zit in de haarvaten van ons bestaan'

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

"Ik had liever gehad dat deze foto niet bestond, maar nu wil ik dat iedereen hem ziet", merkte natuurfotograaf Justin Hoffman op over de foto die hij bij Indonesië nam. Een zeepaardje dat eerder nog met een stuk zeegras met de stroming was meegedreven, klemde zich nu vast aan een wattenstaafje. Michiel Roscam Abbing nam het verontrustende beeld op in zijn Plastic Soup Atlas van de Wereld, waarvan dit weekend het eerste exemplaar werd overhandigd aan Eurocommissaris Vella van Milieu.

"Het wattenstaafje is een mooi voorbeeld van een product waarvan fabrikanten bij voorbaat weten dat er een groot risico is dat het in het milieu terechtkomt", verklaart Roscam Abbing. "Ze worden door het toilet gespoeld en komen in het oppervlaktewater en op het strand terecht. En dat terwijl er een alternatief is: kartonnen staafjes. Maar die zijn iets duurder, dus kiest men voor plastic."

Dat een gemiddeld Engels strand 24 wattenstaafje per 100 meter telt, is een van de sombere feiten in het boek. Net zoals dat er in de VS elk uur 2,5 miljoen flessen worden weggegooid. Of dat er per minuut wereldwijd 1 miljoen tasjes worden gebruikt. Of dat sinds de jaren 50 slechts 9 procent van al dat afval gerecycled is.

"Je gebruikt het één keer, maar het blijft eeuwig bestaan", verzucht de auteur. Geologen hebben zelfs al een naam vastgesteld voor een nieuw soort steen: natuurlijk sediment gemixt met verhard plastic. Plastiglomerate, heet het. Over eeuwen nog terug te vinden in het milieu.

Langzaam begint de noodzaak van actie zich op te dringen. Het Nederlandse verbod op plastic tasjes. Britse plannen om wattenstaafjes en rietjes tegen te gaan, of onnodige verpakkingen. Plannen om de plasticsoep op te ruimen. Maar genoeg is het nog lang niet: het plasticgebruik stijgt nog ieder jaar.

'Miniverpakkingen verschrikkelijk'

Als voorbeeld noemt Roscam Abbing de sachets waarin in ontwikkelingslanden shampoo of wasmiddel worden verkocht. Mensen hebben niet genoeg geld voor een hele fles, maar wel voor een zakje met genoeg voor een of twee wasbeurten.

"Die miniverpakkingen zijn verschrikkelijk. Omdat ze uit meerdere soorten plastic bestaan, zijn ze haast niet te recyclen. Ze hebben daarom ook geen economische waarde meer en komen dus in het milieu terecht. Daar zijn westerse multinationals als Unilever verantwoordelijk voor. Producenten kunnen ook mensen een flesje laten aftappen, maar omdat ze met de verpakking reclame kunnen maken, gebeurt dat niet."

"Wat die bedrijven eigenlijk doen, is de kosten afwentelen op de maatschappij. Zij willen niet verantwoordelijk zijn voor de eindfase van hun producten. De kosten voor het opruimen laten ze aan de overheid. De milieuellende is voor ons en de volgende generaties."

Met zijn werk hoopt Roscam Abbing consumenten te laten inzien dat ze een keuze hebben. "De consument is medeverantwoordelijk. Er zijn mensen die er een sport van maken zo weinig mogelijk plastic te gebruiken. Ga naar de markt om groente zonder plastic te kopen. In Engeland is nu echt een beweging gaande om supermarkten vrij van plastic te krijgen. Dat je weer je eigen bakje meeneemt."

Daar zit natuurlijk ook meteen de bottleneck: lang niet iedereen is bereid het ontegenzeggelijke gemak van plastic op te geven of extra te betalen voor alternatieven. "Daarom kun je het niet helemaal overlaten aan het publiek", redeneert Roscam Abbing. "Er zullen wettelijke maatregelen moeten komen, zoals een verpakkingsbelasting. Maar de recent weer opgelaaide discussie over uitbreiding van statiegeld toont aan hoe moeilijk dat is."

Roscam Abbing wijst erop dat overheden pas in actie komen als de gevolgen overduidelijk zijn. Rwanda verbood plastic tasjes omdat er water in bleef staan, ideaal voor malariamuggen. Er kwam een verbod in Bangladesh nadat verstopte afwateringen tot enorme overstromingen hadden geleid. Probleem is dat misschien wel het grootste gevaar onzichtbaar is: nanoplastics, kunststof dat in minuscuul kleine deeltjes uiteengevallen is.

"Het dringt door in de haarvaten van ons bestaan. Het gaat zwerven door ons lichaam, veroorzaakt ontstekingen. Het onderzoek naar de effecten staat in de kinderschoenen, maar steeds meer wetenschappers wijzen op het potentiële gevaar voor de gezondheid. Vissen laten gedragsveranderingen zien. De groei van eendenkroos wordt belemmerd. Het zijn enkele van vele signalen dat het ecologisch evenwicht wordt verstoord."

In zijn boek somt Roscam Abbing ook initiatieven op die hoop bieden. Plastic dat wordt omgevormd tot brandstof. Wasbollen die voorkomen dat microvezels met het afvalwater van wasmachines wegspoelen. Vissers die afval als bijvangst op de wal afgeven.

Toch zucht hij bij de vraag of hij hoop heeft of pessimistisch is. "Dat is een gewetensvraag", geeft hij toe. "De Atlas probeert perspectief te bieden, maar er is een lange weg te gaan. Als we vandaag stoppen met plastic, blijft er nog een heleboel achter in het milieu dat langzaam uiteenvalt in microplastics. Het is een tijdbom."