Jaar na dood Mahsa Amini gaat verzet Iran door: 'Draag geen hoofddoek meer'

• Lennard Swolfs

  redacteur Buitenland

"Vrouw, leven, vrijheid!", klonk het in de straten van Iran na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini, zaterdag precies een jaar geleden. Ze werd door de moraalpolitie met veel geweld opgepakt, omdat ze haar hoofddoek volgens de agenten te los droeg. Het leidde tot maandenlange massale protesten die door het regime gewelddadig de kop werden ingedrukt. Maar verzet is er nog iedere dag.

"De moraalpolitie blijft ons lastigvallen en vrouwen slaan, maar toch draag ik sinds vorig jaar geen hoofddoek meer", vertelt de 29-jarige Hania uit Qazvin. Ook draagt ze korte blouses in plaats van lange, bedekkende kleding. In Iran kun je daarvoor flinke boetes krijgen en zelfs in de gevangenis belanden. Iraniërs vertellen de NOS dat veel vrouwen zich op deze manier verzetten sinds de protesten van vorig jaar.

Die protesten vormden de grootste oppositiebeweging in Iran in jaren. Iraniërs eisten vrijheid en het vertrek van het regime. De protestgolf werd breed gesteund en verspreidde zich ook snel over de rest van de wereld. Online verschenen video's van vrouwen die uit solidariteit een stuk haar afknipten. Hoofddoeken belandden op brandstapels.

Bekijk hier hoe die protesten van vorig jaar eruitzagen, zowel in Iran als daarbuiten:

Het regime trad genadeloos hard op. Meer dan 500 demonstranten kwamen om het leven en zo'n 20.000 mensen belandden in de gevangenis. Eerder berichtte de NOS over de gedwongen bekentenissen en martelingen in die gevangenissen. Meerdere Iraniërs zijn opgehangen voor hun deelname aan de protesten.

Na een kleine zes maanden namen de protesten af. De moraalpolitie, die even uit het straatbeeld was verdwenen, patrouilleert inmiddels weer volop. Ook hangen er op verschillende plekken in het land camera's om vrouwen die zich niet aan de kledingvoorschriften houden op te sporen. Winkels en bedrijven die vrouwen zonder hoofddoek helpen, worden gesloten.

Meer repressie

In het parlement wordt gesproken over hogere boetes en celstraffen voor het niet naleven van de kledingvoorschriften. Boetes kunnen straks mogelijk oplopen tot 8000 euro en celstraffen tot tien jaar. Toch blijft Hania zich verzetten. "Ik heb gelukkig alleen nog maar enkele waarschuwingen gehad. Op zo'n moment doe ik mijn hoofddoek op en een straat verderop gaat die weer af."

Bij anderen werkt de repressie wel. "Ik draag liever geen hoofddoek, maar in de auto doe ik hem nu wel op", zegt de 28-jarige Laleh uit Teheran. Vrouwen die dat niet doen kunnen via verkeerscamera's worden getraceerd en ontvangen dan per sms een waarschuwing. Na een aantal waarschuwingen wordt de auto in beslaggenomen. Ook kan vrouwen het recht op gezondheidszorg en onderwijs worden ontzegd.

Laleh wijst op de slechte economische situatie in Iran. Niet iedereen kan het zich veroorloven om de regels te negeren. Toch ziet ook zij positieve veranderingen. "Steeds meer mannen steunen ons nu en willen dat wij onze vrijheden krijgen."

Opstootjes met de politie

"Ik steun de vrouwen volledig", zegt Javad. Hij woont met zijn gezin in Teheran en verloor zijn 20-jarige zoon bij de protesten. Nu moedigt hij zijn vrouw en 14-jarige dochter aan om geen hoofddoek meer te dragen, al leidt dat soms tot moeilijkheden.

"Op de markt in Teheran vertelde een agent op dreigende toon dat mijn dochter haar hoofddoek moest dragen. Mijn vrouw en ik kwamen in opstand en ook andere mensen bemoeiden zich ermee. De agent droop snel af."

Meerdere vrouwen vertellen aan de NOS dat agenten hen steeds vaker op een rustige manier aanspreken op het niet dragen van hun hoofddoek. Ze denken dat de moraalpolitie op deze manier opstootjes probeert te voorkomen uit angst voor escalatie.

In aanloop naar de sterfdag van Mahsa Amini aankomende zaterdag pakt het regime veel activisten op. Ook zijn er extra camera's geplaatst rond haar graf om protesten daar te voorkomen. Amnesty International publiceerde vorige maand nog een rapport over hoe nabestaanden worden geïntimideerd en willekeurig worden opgesloten.

Javad wordt ook bedreigd, zegt hij. "Ik werd gebeld door de veiligheidsdiensten en moest op een van hun kantoren verschijnen. Daar vertelden ze me dat ik maar beter niet over de dood van mijn zoon kan praten of een verklaring moet zoeken voor zijn dood."

Toch is hij niet van plan te zwijgen en gaat hij zaterdag weer de straat op. Onder de hashtag #MahsaDay wordt al weken opgeroepen om die dag te protesteren. Hania twijfelt nog of ze fysiek mee zal doen, maar zegt wel online alles te zullen delen om te helpen hashtags trending te maken. "Ik wil niet dat de dood van mijn landgenoten voor niets is geweest."

Nieuwsuur sprak twee demonstranten die hun leven niet meer zeker zijn en daarom schuilen in buurland Irak: