Van hotdogverkoper tot beruchte militieleider: de negen levens van Prigozjin
Het lijkt erop dat de negen levens van Wagnerbaas Jevgeni Prigozjin voorbij zijn. Volgens de Russische luchtvaartautoriteit zat hij in een privévliegtuig dat is neergestort. Ook een Telegram-kanaal dat gelinkt is aan de huurlingengroep meldt Prigozjins dood.
De 62-jarige Rus heeft een onalledaags levensverhaal. Hij groeit uit van horecaondernemer tot machtige militiebaas en meedogenloze oorlogsmisdadiger. Prigozjins steile carrièrepad is mogelijk door zijn (aanvankelijk) absolute loyaliteit aan president Poetin.
Schaduwmultinational
Hij werkt zich op tot leider van een huurlingenleger dat wereldwijd actief is: de Wagnergroep. Maar Wagner is veel meer dan dat. Het is ook een soort schaduwmultinational die handelt in olie, zeldzame metalen als goud en actief is in de bouw.
Bij de oorlog in Oekraïne speelt Wagner een belangrijke rol binnen de Russische strijdkrachten. Maar gaandeweg wordt Prigozjin steeds mondiger. Hij keert zich openlijk tegen de legerleiding, die hij incompetentie verwijt. Uiteindelijk stuurt de Wagnerbaas zijn troepen richting Moskou, nadat een kamp van de huurlingengroep zou zijn aangevallen door het leger. Maar zo plots als de opstand wordt begonnen, zo plots wordt die weer afgeblazen.
Deze onvoorspelbaarheid is tekenend voor het leven van Prigozjin. Hij wordt in 1961 geboren in Sint-Petersburg, toen nog Leningrad. Zijn vader overlijdt wanneer Jevgeni nog jong is en zijn moeder werkt in een ziekenhuis, aldus Prigozjin zelf.
Jarenlang in de cel
Over zijn eerste levensjaren in de Sovjet-Unie is weinig bekend. Wel duidelijk is dat Prigozjin jarenlang in de cel zit wegens gewelddadige overvallen, autodiefstal en fraude. In 1990 komt hij vrij en grijpt hij zijn kans in de jaren dat Rusland transformeert van communistische tot kapitalistische staat.
Prigozjin begint als hotdogverkoper. "We verdienden 1000 dollar per maand", zeg hij later in een zeldzaam interview volgens The Guardian. "Dat bedrag was in roebels letterlijk een berg. Mijn moeder kon het amper allemaal tellen."
Gestaag bouwt de gretige ondernemer een imperium op. Hij opent onder meer een aantal restaurants, waarvan er een zeer populair is onder popsterren, politici en zakenmannen. Ook Poetin is er te gast, destijds locoburgemeester van Sint-Petersburg.
De jaren erna duikt Prigozjin geregeld op op foto's, waarop hij soms Poetin een maaltijd serveert:
"Poetin zag dat ik me niet te verheven voelde om schotels te serveren", verklaart Prigozjin later over die tijd. Onder het presidentschap van Poetin sleept hij grote orders binnen. Bijvoorbeeld voor staatsbanketten en het verzorgen van maaltijden op scholen in Moskou.
Maar de horecaondernemer krijgt gaandeweg ook heel andere opdrachten. Hij creëert een breed schaduwnetwerk van bedrijven. Een voorbeeld daarvan is het Internet Research Agency, dat desinformatie in lijn met het Kremlin verspreidt.
Oprichting van Wagner
De Wagnergroep wordt opgericht in 2014 - het jaar dat Rusland het Oekraïense schiereiland de Krim annexeert. Prigozjins huurlingenleger helpt het Russische leger daarbij. Het Kremlin ontkent aanvankelijk het bestaan van Wagner, maar de militie wordt duidelijk ingezet om de belangen van Moskou te dienen.
Pas jaren later, in de loop van de Russische invasie van Oekraïne in 2022, wordt openlijk duidelijk dat Prigozjin bij Wagner aan de touwtjes trekt. Langzaamaan treedt hij steeds meer op de voorgrond, bijvoorbeeld bij het bezoeken van gewonde huurlingen.
In augustus 2022 meldden Oekraïense bronnen dat Prigozjin is gedood bij een aanval op een Wagnerbasis in Oost-Oekraïne. Maar 'Poetins chef', zoals hij bekend is komen te staan, blijkt de beschieting toch te hebben overleefd.
In september dat jaar duikt Prigozjin op in een video, waarin hij huurlingen werft in een Russische strafkolonie:
Wagner is berucht om het plegen van oorlogsmisdaden. "Ons werd verteld geen gevangenen te nemen", verklaart een voormalig lid in een interview. "We moesten ze ter plekke neerschieten", zegt hij over de executie van Oekraïense krijgsgevangenen. Ook in Afrika wordt het huurlingenleger beschuldigd van massamoorden en executies.
In talloze Afrikaanse landen is Wagner actief. Naar schatting verdient de huurlingenorganisatie jaarlijks honderden miljoenen euro's aan onder meer de exploitatie van mijnen. Die rijkdom valt ook af te lezen aan het hoofdkantoor in Sint-Petersburg:
Wagner heeft naar schatting zo'n 50.000 leden. Behalve in vechten blijkt de organisatie ook goed in pr. De persdienst van Prigozjin meldt allerlei successen op het slagveld in Oekraïne, die ook worden overgenomen door internationale media.
Maar via dezelfde kanalen wordt ook grote kritiek geuit op de legertop in Moskou. Prigozjin slaat gaandeweg een steeds fellere toon aan tegen de minister van Defensie Sjojgoe en stafchef Gerasimov.
"Sjojgoe, Gerasimov, waar is verdomme de munitie?", schreeuwt Prigozjin in mei in de camera. Hij staat dan naast de lijken van tientallen gesneuvelde Wagner-strijders:
Uiteindelijk trekken de Wagner-strijders zich terug uit het zwaarbevochten Bachmoet. Een maand later komt de ruzie met de legerleiding tot uitbarsting. Op zaterdag 24 juni beginnen Prigozjins troepen aan een "mars voor gerechtigheid" tegen de "kwaadaardige" militaire top in Rusland.
Snel daarna nemen zijn manschappen de Zuid-Russische stad Rostov aan de Don in. Poetin reageert woest. Hij noemt de actie "een dolkstoot in de rug". Om onduidelijke redenen wordt de opmars afgeblazen door Prigozjin. Later beweert hij dat het nooit zijn bedoeling is geweest om het regime omver te werpen.
Hoe dan ook: nooit eerder in de 23-jarige heerschappij van Poetin heeft iemand zich gewaagd aan een gewapende muiterij. De korte opstand is een enorme deuk in het imago van de Russische president als sterke leider.
Poetin ontmoet Prigozjin
Des te opmerkelijker is het dat Poetin een paar dagen na de opstand een ontmoeting heeft met Prigozjin. Ook wordt de Wagner-baas een aantal keren gespot in Rusland. Ondertussen trekt een deel van zijn huurlingen naar Belarus, waar Wagner-kampen worden ingericht.
Deze week duikt Prigozjin voor het eerst sinds de opstand weer op in een video. Hij suggereert in Afrika te zijn. "Wagner maakt Rusland nog groter op alle continenten, en Afrika nog vrijer." Waarschijnlijk is het zijn laatste video; twee dagen later wordt gemeld dat hij is neergestort in Rusland.
Ook de oprichter en naamgever van Wagner, Dmitri Oetkin, is naar verluidt omgekomen. Dat roept de vraag op wat de toekomst wordt van het Wagner-imperium.
