Dure sigaretten helpen rokers te stoppen, maar stimuleren ook zwarte markt

Rokers moeten in 2040 een paar tientjes neerleggen voor een pakje sigaretten, vindt staatssecretaris Van Ooijen van Volksgezondheid. Als het aan hem ligt gaat de prijs van een pakje vanaf 2025 ieder jaar met zo'n 2 euro omhoog. De maatregel is nog niet definitief: het moet nog worden besproken in de ministerraad en daarna moet de Tweede Kamer er nog mee instemmen.

Als de voorgestelde prijsverhoging doorgaat, zal die in ieder geval effectief zijn, zeggen deskundigen. "Dit is de allerbelangrijkste oplossing die er is", zegt longarts Wanda de Kanter in het NOS Radio 1 Journaal. De Kanter strijdt al jaren tegen de tabaksindustrie. "De prijs structureel verhogen, elk jaar, zorgt ervoor dat veel minder kinderen zullen beginnen met roken."

Bij deze tabakszaak noemen ze het plan betuttelend:

Eind vorig jaar concludeerden onderzoekers van de Universiteit Maastricht dat rokers alleen bij een zeer forse accijnsverhoging overwegen te stoppen met sigaretten of shag. De helft van de ondervraagde rokers zei pas te stoppen bij een prijs van 60 euro per pakje, dus wanneer sigarettenrokers voor iedere opgestoken peuk gemiddeld 3 euro moeten betalen.

Gedragsverandering

Hoewel de prijs die Van Ooijen voor ogen heeft - ongeveer 30 tot 47 euro per pakje in 2040 - lager is dan de 60 euro uit het onderzoek, kan het plan van de staatssecretaris toch behoorlijk doeltreffend zijn, zegt ook Marc Willemsen van het Trimbos-instituut. "Stappen van 2 euro per pakje extra per jaar heb je nodig om tot gedragsverandering te komen."

Vorig jaar gaf ongeveer 1 op de 5 Nederlanders aan wel eens te roken. Van hen rookt ongeveer driekwart dagelijks, ofwel bijna 15 procent van de hele bevolking boven de 12 jaar:

Volgens Willemsen, die ook hoogleraar tabaksontmoediging is aan de Universiteit Maastricht, steekt een prijsverhoging met kop en schouders uit boven andere maatregelen die je kunt nemen om rokers tot stoppen te bewegen. Maar ook die andere maatregelen zijn belangrijk, zegt hij, zoals campagnes die zijn gericht op samen stoppen met roken en het verminderen van het aantal verkooppunten.

We moeten het verslavende effect van tabak niet onderschatten, vindt Willemsen. "Het is een van de meest verslavende middelen op de markt, met name voor jongeren die beginnen met experimenteren door af en toe een peukje van vrienden op te steken. Uit onderzoek weten we dat zij heel snel van gelegenheidsroker naar regelmatige roker gaan."

Tabakstoerisme

Dat de prijs van tabak gaat stijgen, staat vast. In het Nationaal Preventieakkoord is in 2018 afgesproken dat een pakje sigaretten volgend jaar 10 euro moet gaan kosten. Of de prijs daarna zal oplopen zoals Van Ooijen wil, hangt onder meer af van de partijen in de Tweede Kamer, die lang niet allemaal zitten te wachten op maatregelen als deze. Sommige zijn bijvoorbeeld bang dat sigaretten in het illegale circuit zullen worden verhandeld of vrezen dat de maatregel niet effectief is om een tabaksverslaving tegen te gaan.

Strafrechtadvocaat Richard van der Weide vreest dat torenhoge tabaksprijzen leiden tot "tabakstoerisme" in het buitenland, zei hij vandaag in het programma Spraakmakers op NPO Radio 1:

"Natuurlijk zal de zwarte markt inspelen op hoge sigarettenprijzen", erkent hoogleraar tabaksontmoediging Willemsen. "En mensen die in de buurt van de grens wonen, zullen hun tabak misschien in Duitsland en België gaan kopen, als de prijzen daar niet ook omhooggaan." Maar angst voor dit soort neveneffecten moet geen reden zijn om de accijnzen dan maar te bevriezen, vindt hij.

Als de Nederlandse tabaksprijzen inderdaad oplopen tot 47 euro in 2040, maakt dat Nederland koploper in Europa. Nu zijn sigaretten het duurst in het Verenigd Koninkrijk, waar rokers gemiddeld ruim 14 euro neertellen voor een pakje van twintig stuks. In Nederland kost een pakje ongeveer 8 euro, zo'n 40 cent per stuk. De gemiddelde prijs van een shagje is iets lager.

De duurste sigaretten vind je in Australië, waar een pakje rond de 25 euro kost. Ter vergelijking: in 1995 kostte een pakje daar nog geen 4 euro. Sindsdien is het aantal rokers in Australië ook behoorlijk afgenomen. In 1995 stak bijna een kwart van de Australiërs dagelijks een peuk op, nu is dat ongeveer 1 op de 10. Tegelijkertijd zijn er steeds meer Australische jongeren die nog nooit hebben gerookt.