Hoe iets 'wat geen bescherming biedt' toch landelijk geadviseerd werd

Op het gebied van mondkapjes leek Nederland lange tijd het Gallische dorp uit de strip Asterix. Namelijk 'een dorpje dat dapper weerstand bleef bieden tegen de overheersing', in dit geval van landen waar mondmaskers wel in het openbaar worden gedragen.

Vandaag kwam daar een einde aan. Voor heel Nederland geldt nu het advies: draag in winkels en andere voor het publiek toegankelijke binnenruimten een mondkapje. "Het is een opmerkelijke draai", zegt politiek verslaggever Wilco Boom. Want ons land is een van de laatste in Europa die zo'n advies of verplichting invoeren, zo'n zeven maanden na het begin van de coronacrisis.

Op straat in Den Haag lopen de reacties over het mondkapjesadvies uiteen:

De druk op het kabinet werd simpelweg te groot. "Het kabinet en de adviseurs geloven nog steeds niet heel erg in het nut van mondmaskers. Maar in de samenleving neemt de roep om mondkapjes toe, daardoor ook in de Tweede Kamer."

Rutte is volgens Boom gezwicht voor die druk, legt hij uit in Nieuws en Co op NPO Radio 1. "Het motto van het kabinet is nu: als iedereen het wil, dan doen we het maar."

Premier Rutte legt in deze video uit voor welke plekken het advies geldt:

Aan het begin van de crisis is het kabinetsadvies nog: bewaar zo veel mogelijk beschermingsmiddelen voor de zorg, want daar is een tekort. Daarmee werden onder meer de mondkapjes van medische kwaliteit bedoeld.

Schijnveiligheid

Over niet-medische mondkapjes is het RIVM heel duidelijk. "Als u een mondkapje op zou doen dan zou dat geen bescherming bieden, dat hebben we steeds gezegd en dat is nog steeds het standpunt", zegt Jaap van Dissel op 1 april.

De maskers kunnen volgens het RIVM zelfs leiden tot schijnveiligheid. Dragers zouden als gevolg minder afstand houden of andere basisregels opvolgen, terwijl het nut van dit beschermingsmiddel gering lijkt bij niet-medische mondkapjes.

Halverwege april stellen Rutte en Van Dissel dit advies iets bij. Mondmaskers kunnen onderdeel worden van de exit-strategie (om uit de 'intelligente lockdown' te komen, red.), zodra de schaarste voorbij is. Zodat bepaalde beroepen veiliger kunnen worden uitgeoefend.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt in april nog dat er onvoldoende bewijs is dat mondkapjes de overdracht van het coronavirus beperken in openbare ruimtes. Het advies van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) is net iets anders: een mondmasker helpt mogelijk in openbare ruimtes.

Die aanbeveling wordt bijvoorbeeld in Duitsland het uitgangspunt. Eind april maakt het buurland bekend dat mondmaskers dragen verplicht wordt in het openbaar vervoer. "Ik zie ook wat er internationaal gebeurt", zegt Rutte die maand. "Maar we hebben echt de beste deskundigen en die kijken constant naar de laatste inzichten. We zien wetenschappelijke inzichten soms verschuiven. Op dit moment zeggen onze deskundigen: het is niet nodig."

Verplicht in OV

Op 6 mei blijkt dat het kabinet overstag is gegaan is voor de nieuwste inzichten. Op een persconferentie maakt Rutte bekend dat vanaf 1 juni het dragen van een niet-medisch mondkapje verplicht wordt in het openbaar vervoer. Vanaf 11 mei wordt voor alle KLM-passagiers hetzelfde verplicht gesteld.

Van Dissel blijft kritisch en wijst erop dat de kwaliteit van de mondkapjes en het juist gebruik ervan cruciaal is. De RIVM-deskundige zegt tegen Kamerleden dat het effect van niet-medische mondkapjes in trein en bus zeer beperkt is; ze zouden hooguit 5 tot 10 procent van de besmettingen tegenhouden.

Wetenschappelijke consensus over het nut van het beschermingsmiddel is er nog niet. Maar als het ook maar enigszins kan helpen, waarom zouden we het dan niet doen? Die vraag stellen critici steeds luider aan het RIVM en het kabinet. Want ook de WHO adviseert vanaf juni om mondmaskers te dragen in openbare ruimtes

Eind juli blijkt uit een RIVM-studie dat het dragen van een mondkapje juist niet leidt tot de gevreesde onvoorzichtigheid. Het instituut wijst er overigens wel op dat andere studies toch weer aantonen dat mensen minder afstand houden. Weer geen uitsluitsel dus, maar wel weer munitie voor de voorstanders van een mondkapjesplicht.

Fauci adviseert Van Dissel

Dezelfde maand concludeert het Amerikaanse RIVM dat mond- en neusmaskers een van de krachtigste wapens zijn tegen de verspreiding van het virus. "Ik zou hem vragen te kijken naar de snel toenemende hoeveelheid data over het belang en de effectiviteit van gezichtsmaskers", zegt de prominente Amerikaanse corona-adviseur Anthony Fauci deze week nog tegen Jaap van Dissel in een interview met Nieuwsuur.

Als in september in Nederland de besmettingscijfers sterk oplopen, laait ook de discussie over mondkapjes weer op. Afgelopen maandag maakt Rutte bekend dat in grote steden het dragen van een mondkapje wordt geadviseerd in winkels. Een aantal OMT-leden en burgemeesters zegt later dat er volgens hen beter een landelijk advies kan gelden. Weer twee dagen later, vandaag dus, gaat Rutte overstag.

Het RIVM blijft niet overtuigd. "Waarschijnlijk helpen mondkapjes maar beperkt bij het voorkomen van besmetting van anderen", staat op moment van schrijven op de RIVM-website. Het is afwachten wat het voortschrijdend inzicht wordt nu voor heel Nederland hetzelfde advies geldt.