Vrouwen in Wit-Rusland niet meer onderschat, bewijst nieuwe strategie

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Vrouwen zijn "te zwak" om een rol van betekenis te spelen in Wit-Rusland. President Loekasjenko, tegen wie al maanden wordt geprotesteerd, heeft zich herhaaldelijk badinerend over vrouwen uitgelaten. Dat bleek een misrekening: de sleutelfiguren en protestleiders van de huidige crisis in het land zijn juist vrouwen.

Minsk lijkt de houding tegenover de vrouwelijke helft van de bevolking daarom te hebben gewijzigd. In reactie op de populaire vrouwenmarsen, waarbij in wit gestoken vrouwen met boeketjes en ballonnen iedere zaterdag de straten van Minsk bezetten, komen de autoriteiten vandaag met een Vrouwenconcert, met plaats voor 10.000 bezoekers.

Hoewel er officieel geen line-up bekend is gemaakt, circuleren via Telegram al lijsten met artiesten die zouden komen optreden. Vrouwelijke demonstranten bestoken hen sindsdien met berichten, in de hoop dat ze zullen afzeggen. Daarmee lijkt Minsk opnieuw de actiebereidheid, volharding en creativiteit van vrouwen te hebben onderschat.

'Arme huisvrouw' als rolmodel

Eerder dacht president Loekasjenko al op het politieke toneel weinig te duchten te hebben van vrouwen. Hij ging voor de presidentsverkiezingen akkoord met de kandidaatsstelling van Svetlana Tichanovskaja, in de plaats van haar opgepakte man. Dat leek ongevaarlijk, zij was immers maar een 'arme huisvrouw'.

Totdat de oppositie zich achter haar verenigde en tienduizenden haar campagnebijeenkomsten bezochten. Uit eigen tellingen van de oppositie bij stembureaus kwam zij overtuigend als winnaar uit de bus. Twee dagen na de stembusgang verliet zij onder onduidelijke omstandigheden het land. Sindsdien zit ze als balling in Litouwen.

Het rolmodel Tichanovskaja, evenals haar steunpilaren Viktoria Tsepkalo en Maria Kolesnikova, sterkte Wit-Russische vrouwen de straat op te gaan, zeggen demonstranten met wie de NOS sprak. Voor betoger Tatjana is Koleniskova, die haar paspoort verscheurde om uitzetting naar Oekraïne te voorkomen, de grote held. "Door haar moedigheid ben ik niet meer bang."

Morele afgang

Lange tijd werden vrouwen ontzien bij het neerslaan van de protesten. Daar werd slim gebruik van gemaakt. Bij protesten vormden vrouwen vaak een menselijke keten rond mannelijke betogers, die daardoor aanhouding ontliepen.

Een vrouw arresteren is een morele afgang voor agenten, merkte Tatjana. "Een agent probeerde mij laatst te arresteren, maar ik zag dat hij zich er ongemakkelijk bij voelde. Hij deed voor zijn collega's alsof hij mij probeerde aan te houden, maar ik voelde dat hij geen kracht zette." Hij liet haar gaan.

Cultdemonstrant Nina

Het is niet nieuw dat vrouwen een prominente rol spelen in de oppositiebeweging, zegt de Wit-Russisch-Nederlandse Maria Ulyashyna. Neem journaliste Olga Karasj, die zich geliefd en gevreesd maakte met haar kritiek op de autoriteiten (waardoor zij moest vluchten naar Litouwen). Ook wijst ze op Nobelprijswinnares Svetlana Aleksijevitsj, het laatste lid van de Coördinatieraad van de oppositie dat nog op vrije voeten is.

Misschien wel de bekendste demonstrant is de 73-jarige Nina Baginskaja. Zij gaat al sinds de jaren 80 de straat op met een rood-witte vlag op een lange stok, waar ze behendig de oproerpolitie mee op afstand houdt. Binnen de oppositie heeft ze een cultstatus verworven: video's van haar confrontaties met agenten worden veel gedeeld op sociale media. Demonstranten opperen grappend dat een plein in Minsk naar haar moet worden vernoemd.

Inmiddels lijken de autoriteiten de vrouwen niet meer te onderschatten, met alle gevolgen van dien. Vrouwelijke demonstranten worden, gelijk aan de mannen, hard aangepakt. Ook Baginskaja werd afgelopen weekend bijna gearresteerd. Een woedende menigte voorkwam dat, terwijl de overgrootmoeder de gezichtsbedekking van agenten probeerden af te trekken.

De onschendbaarheid is voorbij: bij het vrouwenprotest afgelopen zaterdag werden ruim honderd vrouwen opgepakt. De twintiger Vera (die anoniem wil blijven uit angst voor represailles) ontkwam aan arrestatie, maar kreeg wel een wapen op haar gericht. "Alleen maar omdat ik mijn mening uitte."

In Zjodzina werd een vrouw op de grond geslagen toen ze een agent filmde:

De autoriteiten zijn ook qua beeldvorming een offensief gestart tegen de Wit-Russische vrouwelijke demonstranten. Een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken noemde het vrouwenprotest "gênant om te zien". "Die agressie, dat geschreeuw, dat gekrijs, het is onvrouwelijk gedrag."

De aantijgingen en het toenemende geweld remmen de vrouwen niet. "We hebben al lang geaccepteerd dat de kans groot is dat we worden opgepakt", zegt demonstrant Tatjana. "Als we opgeven, wint Loekasjenko en blijven onze vrienden jaren in de gevangenis."

Ze denkt dat het aanpakken van vrouwen de protesten alleen maar vergroot. "Als de autoriteiten zelfs voor ons bang zijn, dan zijn we er bijna."