Verslag doen vanuit coronagebied: 'Zijn jullie nou nog niet weg?'

• Sjoerd den Daas

  correspondent China

Hoe is het om vanuit China verslag te doen over het coronavirus? Correspondent Sjoerd den Daas deelt zijn ervaringen.

Rond Chinees Nieuwjaar gebeurt er eigenlijk nooit iets in China. In de weken ervoor wordt de telefoon op veel plekken al niet meer opgenomen. Zelf heb ik Peking net verlaten voor een vakantie, als het coronavirus in alle hevigheid uitbreekt. De lokale autoriteiten stellen dat het gaat om een 'beperkte' uitbraak die goed onder controle is. Maar de waarheid blijkt toch iets anders te liggen.

Vanuit mijn vakantieadres op het Thaise Koh Samui speur ik haastig naar vluchten naar Wuhan. Ruim 24 uur, met overstap. Een mix van gedachten schiet door mijn hoofd: gaan, bij zijn, waarheidsvinding ter plekke is nodig in een land waar betrouwbare informatie op zijn zachtst gezegd schaars is. Maar ik denk ook: wegblijven! Het laatste wat ik wil is dat onze reportagereis bijdraagt aan verdere verspreiding van het virus, hoewel de risico's van een besmetting op dat moment nog beperkt lijken. Vooral ouderen en mensen met een ziektegeschiedenis lijken er vatbaar voor.

Uiteindelijk geeft het hardnekkige gerucht dat Wuhan en delen van de provincie Hubei op slot gaan de doorslag. Het lijkt me zo goed als onmogelijk om verslag te doen vanuit een quarantainegebied. We denken de schrijnende verhalen ook wel van buiten de provincie in kaart te kunnen brengen, want we hebben op dat moment al contact met mensen binnen en buiten Wuhan.

Overzwemmen

Na wat speurwerk op Gaode Ditu, de Chinese variant van Google Maps, valt ons oog op Jiujiang, als alternatief. Met 4 miljoen inwoners is dat voor Chinese begrippen een kleine stad, met de Yangtze-rivier als natuurlijke grens met het quarantainegebied. Op dat moment telt Jiujiang zeker vier bevestigde besmettingsgevallen. (Inmiddels staat de teller ook daar ruim boven de honderd.)

Na een korte binnenlandse vlucht naar provinciehoofdstad Nanchang bestellen we een Didi, China's Uber, die ons in anderhalf uur en via verschillende temperatuurcontroles naar Jiujiang brengt. De wildste verhalen doen de ronde, vertelt de Didi-chauffeur. "Ik heb zelfs gehoord dat mensen de Yangtze overzwemmen om uit Hubei te ontsnappen."

Zulke escapades lijken me op dat moment onwaarschijnlijk: de temperatuur ligt net boven het vriespunt, de riviermond is breed en grote vrachtschepen varen af en aan. Maar de wanhoop is groot, ook de andere kant op. Bij de brug over de Yangtze, die naar Hubei leidt, zien we hevig geëmotioneerde Chinezen staan, bepakt en bezakt. We komen er niet achter waarom ze naar Hubei willen. Ze hebben weinig zin om met de pers te praten. En gelijk hebben ze.

Tulpen en voetbal

Zelf hebben we wel wat beelden kunnen draaien op de brug en op andere plekken in Jiujang. We hebben daarmee al een groepje 'volgers' om ons heen verzameld. Op de brug is het blijkbaar genoeg geweest. De politie wordt ingeschakeld en neemt ons met loeiende sirenes mee naar bureau.

Daar zitten we twee uur vast. De sfeer is ontspannen, iedereen beseft dat dit niets persoonlijks is. Het riedeltje is steeds hetzelfde: beelden verwijderen, papieren checken, een "routinecheck in bijzondere tijden". Er worden sigaretten en koppen heet water aangerukt in het verder ijskoude en uitgestorven politiebureau.

Verder hebben we het over tulpen en voetbal. De aanwezige afgevaardigde van het Chinese propagandadepartement blijkt een groot fan van de 'sanjianke', vrij vertaald 'de drie musketiers'. Het is de Chinese geuzennaam voor het trio Gullit, Van Basten en Rijkaard.

Kenteken van Hubei

Pas als het donker is worden we teruggebracht naar ons hotel. Ik vraag nog aan het propagandadepartement of we in een ziekenhuis kunnen filmen. We willen graag zien hoe artsen zich hier voorbereiden op een grotere uitbraak, zoals nu aan de andere kant van de Yangtze.

Onze verzoeken lopen op niets uit. In overleg met de NOS-redactie in Hilversum besluiten we ons verblijf toch met een dag te verlengen, om te kijken of er nog iets mogelijk is. Een auto huren lukt niet, het verhuurbedrijf heeft alleen auto's met een kenteken van Hubei. "Daar kom je niet ver mee dezer dagen", lacht de verhuurder.

We kiezen opnieuw voor een Didi en rijden naar een ziekenhuis dat volgens inwoners van de stad meerdere besmettingsgevallen kent. Het is er muisstil en de gehoopte interviews met mensen rond het ziekenhuis komen er dus niet. Toch besluiten we te blijven, omdat kort daarna een live Q&A op Facebook gepland staat.

We bevinden ons, met de juiste papieren, in de openbare ruimte, de locatie is relevant en er is niemand. Dus mag er volgens de Chinese regels gewoon gefilmd worden. Toch komt er halverwege de livestream een beveiliger naar ons toe om te vragen of we willen stoppen. Niet lang daarna komt er weer een politiewagen voorgereden, net als de mensen van het propagandadepartement. "Zijn jullie nou nog niet weg?"

Kijk hier de livestream bij het ziekenhuis terug:

Ironisch genoeg nemen ze ons mee naar de ontvangsthal van het ziekenhuis. Daar wordt ons gevraagd om de stad zo snel mogelijk te verlaten. Later zet een dwingend sms'je van de lokale overheid dat verzoek kracht bij. We besluiten eieren voor ons geld te kiezen en keren terug naar Peking.

Daar is het openbare leven al hevig ontregeld. Straten zijn verlaten, bussen zijn op de buschauffeur na veelal leeg. De meeste restaurants en winkels zijn gesloten, appartementencomplexen komen met strikte maatregelen.

Bij de ingang van ons kantoor staan enkele mannen in witte pakken om onze temperatuur te meten. Eerst wordt die op papier geregistreerd, later via apps van Alipay, WeChat en de lokale overheid. Koken deed ik nooit regelmatig, liever sprak ik met vrienden en bronnen af in restaurants, maar nu kook ik wel, al draaien ook de bezorgdiensten dezer dagen overuren.

Informatie van de straat

Soms krijg ik de vraag of we 'het' niet opzoeken. Ik denk het niet, zeg ik dan. Wij willen verhalen maken die laten zien wat er gebeurt. Artikel 35 van de Chinese grondwet garandeert ons vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers. Ik heb nog nooit zoveel uitzonderingen gehoord op die regel als de afgelopen weken.

Juist in een autoritair geleid land als China, waar (sociale) media stevig zijn gecensureerd, moet het nieuws voor een groot deel van de straat komen, niet van de staat. Van de vele gesprekjes met willekeurige Chinezen. Reguliere persconferenties die China op alle niveaus geeft, geven een inkijkje in de bredere ontwikkelingen. Maar hierbij geldt: alles is politiek. Dat geldt tot op zekere hoogte ook voor de besmettingscijfers, waarvan de methodologie met de nodige regelmaat verandert.

Los daarvan is de bewegingsvrijheid die wij krijgen ook bruikbare informatie. In het algemeen geldt: hoe meer problemen je hebt, hoe gevoeliger iets ligt. Zit alles nog op slot of denken de autoriteiten, zoals wordt gesteld in de staatsmedia, dat ze "aan de winnende hand" zijn en worden restricties in de praktijk verlicht?

Nog een laatste trip

We besluiten nog één trip te maken, naar de provincie Henan. Een provincie met veel besmettingsgevallen, maar weinig informatie. We focussen ons op de hoofdstad Zhengzhou. Daar staat een reusachtige fabriek van Foxconn, waar onder andere iPhones worden gemaakt. De productie is er nog lang niet terug op het oude niveau. Zhengzhou is ook de plaats waar volgens staatsmedia "succesvol" bloed van een vroege coronapatiënt (dus met antistoffen) wordt ingezet om besmette patiënten te helpen.

Als we in de stad aankomen, volgen meerdere checkpoints. Als je geen symptomen hebt en geen reisgeschiedenis naar Hubei, mag je door. Bij de fabriek van Foxconn kunnen we enkele medewerkers spreken, van wie een aantal buiten in slaapzakken ligt te wachten tot ze weer naar binnen kunnen. Zij zijn niet in dienst bij het bedrijf, maar laten zich inhuren door externe tussenkantoren.

Bij de poort van de slaapzalen voor medewerkers die in dienst zijn, begint het drukker te worden in de verder uitgestorven stad. Na een paar korte gesprekjes die we met onze camera opnemen, vindt een man in donkere kleren en met een zonnebril het genoeg geweest. We moeten de beelden waar hij op staat wissen en wachten op de autoriteiten. Op onze vraag wie hij vertegenwoordigt, wil de man geen antwoord geven.

We lopen weg, in de hoop nog genoeg beelden te kunnen draaien om het item af te maken. Ook nemen we een concluderende stand-upper op, waarin je als verslaggever voor de camera uitlegt wat de relevantie is van de plek waar je bent. Niet ideaal met een vijftal hijgende mannen in je nek, maar het staat er weer op.

Ik kies er nu voor om deze voor China zo gebruikelijke akkefietjes niet in beeld te brengen, zoals ik eerder op Facebook wel deed. We zijn hier om te laten zien wat er gebeurt in en rond fabrieken als die van Foxconn, die onze elektronica in elkaar zetten en waarvan veel Nederlandse bedrijven afhankelijk zijn. Als we de botsing met de autoriteiten laten zien, leidt dat af van het verhaal.

Met 36,8 graden mag ik door

Als de politie arriveert, hebben we net genoeg materiaal verzameld om dat verhaal te kunnen vertellen, voor radio, televisie en de website. Op de achterbank van de politiewagen scheuren we naar het lokale bureau, onder luid getoeter en met sirenes. Vanaf daar worden we naar het vliegveld gestuurd, waar we een paar uur eerder waren geland.

"Laat ze niet ontsnappen, houd ze binnen", roept een agent naar de tientallen agenten die zich om ons heen hebben verzameld. Een aantal van hen loopt mee naar de veiligheidscheck. Mijn polstemperatuur is 37 graden, iets te hoog, vindt men. Dan scant de medewerker mijn voorhoofd: 36,8. We mogen door. De politie-escorte duurt tot aan de gate. Pas als we in het vliegtuig zitten, verdwijnen de twee agenten.