Uitspraak over IS-kinderen zorgt voor vraagtekens en 'lichtpunten'

• Lennart Bloemhof

  redacteur Online

Ze leven in een acute noodsituatie, onder erbarmelijke omstandigheden. Nederland moet binnen twee weken er daarom alles aan doen om 56 IS-kinderen terug te halen, zo oordeelde de rechter vandaag in een kort geding. Hoe nu verder?

Hoe groot is de kans dat de kinderen over twee weken in Nederland zijn?

Niet heel groot. Met name omdat er nog tal van zaken opgelost moeten worden voordat de kinderen daadwerkelijk teruggehaald kunnen worden. Zo is het kort geding aangespannen door 23 IS-vrouwen. Zij willen ook gerepatrieerd worden. Dat maakt de zaak aanzienlijk complexer. Nederland hoeft de vrouwen namelijk niet terug te halen, zo oordeelde de voorzieningenrechter. "Zij zijn welbewust naar Syrië of Irak gegaan om zich aan te sluiten bij IS, een terroristische organisatie".

Het vonnis van de rechter:

Volgens de advocaten van de vrouwen willen de Koerdische milities de kinderen alleen niet scheiden van hun moeders. Als dat klopt, moet Nederland ook pogen de vrouwen terug te halen, aldus de rechter. Dat druist in tegen het kabinetsbeleid. Het kabinet wil dat Nederlandse IS'ers in de regio zelf berecht worden. Daardoor lijkt de zaak enkel in een stroomversnelling te kunnen komen als de Koerdische milities óf het kabinet op korte termijn radicaal wijzigt van standpunt.

Hoe verloopt het terughalen in de praktijk?

De kinderen moeten, eventueel met hun moeders, worden opgehaald uit overvolle detentiekampen in het noordoosten van Syrië. Volgens de Nederlandse Staat is dat onveilig gebied, waar Nederland geen zeggenschap heeft. Om die reden wil Nederland enkel IS'ers repatriëren als ze zich hebben gemeld bij een Nederlandse ambassade of consulaat.

De Amerikanen hebben aangeboden te helpen met de repatriëring van Nederlanders in de Syrische kampen. Een hulpverzoek neerleggen bij de VS zou onder de "inspanningsverplichting" kunnen vallen die door de rechter aan de Staat is opgelegd. Hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder, verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, benadrukt dat die term juridisch alleen niet heel streng is. "Er is geen resultaatverplichting. Daarom is er bijvoorbeeld ook geen dwangsom opgelegd."

Verder benadrukt de rechter dat Nederland geen "substantiële veiligheidsrisico's" hoeft te nemen bij het terughalen. De inspanningsverplichting is op die manier breed te interpreteren en het is volgens Schilder moeilijk te controleren of Nederland zich voldoende heeft ingespannen de kinderen terug te halen. "De rechter zal zich daar niet snel aan willen branden, omdat hij niet op de stoel van de politiek wil zitten."

Is de uitspraak definitief?

Nee. De Staat kan net als in soortgelijke zaken in België en Duitsland nog in hoger beroep. De uitspraak verdeelt de politiek. Als het aan de VVD ligt wordt er hoe dan ook doorgeprocedeerd en het CDA noemt de uitspraak "risicovol", terwijl hun coalitiepartners D66 en ChristenUnie juist tevreden reageren. Premier Rutte liet enkel weten de uitspraak "te bestuderen".

Als er hoger beroep wordt aangetekend, is de kans sowieso klein dat de kinderen op korte termijn worden teruggehaald. "En als ze dan doorgaan tot de Hoge Raad ben je zo jaren verder", zegt hoogleraar Schilder. Over het terughalen van IS'ers is veel discussie onder experts.

Hoe wordt er gereageerd op de uitspraak?

Een van de Nederlandse vrouwen laat aan de NOS vanuit een Syrisch kamp weten dat ze "superblij" is met de uitspraak. Ze ziet het als "een lichtpuntje in deze lange, ellendige periode".

Familieleden in Nederland reageren gemengd. Ze vrezen dat een eventueel hoger beroep vertraging zal opleveren. De vader van een van de vrouw die met vijf kinderen in het kamp al-Hol zit, zegt op een duidelijkere uitspraak te hebben gewild: "Er zijn hier een hoop open eindjes. De overheid krijgt alle ruimte."

Een vader van een van de IS-vrouwen zegt de uitspraak "dubbel" te vinden:

Kinderorganisaties zijn verheugd met de uitspraak. Zij willen de kinderen, waarvan driekwart jonger is dan 6 jaar, liever vandaag dan morgen terughalen vanwege de onrust in de regio en de naderende winter. Voor elk kind ligt een deradicaliseringsplan klaar, als dat nodig blijkt.

Kinderombudsman Margrite Kalverboer zegt "met belangstelling" te kijken wat het kabinet met de uitspraak gaat doen. Advocaat Seebregts, die een deel van de vrouwen bijstaat, hoopt dat er "binnen twee weken" duidelijkheid is.