'Nederlandse hulp aan gevangenen in buitenland berust op willekeur'

• Joris Zwetsloot

  redacteur Online

Het lijkt misschien willekeurig: voor de ene Nederlander in buitenlandse gevangenschap, ex-coffeeshophouder Johan van Laarhoven, reist minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid persoonlijk af naar Thailand. Voor de ander, de 73-jarige Surinaamse Nederlander Jaitsen Singh die al 35 jaar vastzit in Amerika na een bedenkelijke veroordeling, kan Justitie niets betekenen.

De zaken verschillen bijna in alle opzichten. Maar er is ook een belangrijke overeenkomst: beide gevangenen komen, althans in theorie, niet in aanmerking voor een regeling waarbij ze hun straf mogen uitzitten in Nederland. Want hoewel natuurlijk elke strafzaak uniek is: de voorwaarden voor overplaatsing lijken in beton gegoten.

Zo moet een gedetineerde voldoende binding hebben met Nederland. Harde eis daarbij is dat iemand nog geen vijf jaar in het buitenland woonde bij zijn veroordeling. Singh en Van Laarhoven voldoen daar niet aan, ze woonden allebei al langer in respectievelijk de VS en Thailand. In het geval van Singh, die weliswaar familie in Nederland heeft, gaf dit de doorslag zijn verzoek tot overplaatsing af te wijzen.

Een tweede doorslaggevend criterium voor overplaatsing is dat van het 'strafrestant': bij terugkeer naar Nederland moet er volgens de Nederlandse maatstaven nog 6 maanden gevangenisstraf overblijven om de gedetineerde te kunnen resocialiseren. Stel iemand is veroordeeld voor drugsbezit. Dan zou die gevangene in Nederland maximaal 12 jaar cel krijgen en moet hij dus uiterlijk na 11 jaar en 6 maanden terugkeren.

Komt het verzoek te laat, dan wordt het hier niet meer in behandeling genomen. Zelfs als dat betekent dat de gevangene nog tientallen jaren in een buitenlandse gevangenis moet blijven. Een formele regel met verregaande consequenties, vindt ook de Nationale ombudsman. Die verweet het ministerie van Justitie in 2013 al "een starre opstelling", die ertoe leidt dat gevangenen soms nog jaren blijven vastzitten. De ombudsman vroeg om meer maatwerk".

Uitzondering

Sindsdien is er één zaak algemeen bekend waarbij Justitie afweek van de eigen regels. In 2013 werd een Nederlandse gedetineerde in Venezuela toch overgebracht naar Nederland. Hij was ernstig ziek.

De volgende zaak waarin mogelijk een uitzondering wordt gemaakt is die van Van Laarhoven. Grapperhaus schreef aan de Tweede Kamer een "maximale inspanning te verrichten om de mogelijkheden te verkennen" hem naar Nederland te halen. Hij is vandaag naar Thailand vertrokken en spreekt daar morgen met de autoriteiten.

De reis naar Thailand volgt op hevige kritiek uit de Kamer en een rapport van de Nationale ombudsman. Daarin wordt het Openbaar Ministerie verweten dat Van Laarhoven tot een hoge straf werd veroordeeld, omdat het Openbaar Ministerie de Thaise justitie in een brief heeft aangespoord onderzoek naar hem te doen.

Of Grapperhaus bereid is de overplaatsingsregels naast zich neer te leggen, en zo ja waarom, staat niet in de brief. Ook het ministerie zegt daar niets over. Een woordvoerder laat alleen weten dat het rapport van de ombudsman en de druk uit de Kamer de minister "bijzondere aanleiding" geeft naar Thailand te gaan.

Willekeur

Van Nederlandse inmenging was in de zaak van Singh geen sprake. Toch verwijt zijn advocaat het ministerie willekeur. "Waarom wordt de een wel geholpen en de ander niet", zegt Rachel Imamkhan, die al meerdere verzoeken van Singh en anderen zag stranden.

Imamkhan staat voor haar stichting PrisonLaw jaarlijks tientallen gedetineerden in het buitenland bij. Van Laarhoven was een van hen. Ze wil niet op de details van zijn zaak ingaan nu ze zijn advocaat niet meer is, maar zegt wel dat deze zaak aantoont dat uitzonderingen mogelijk zijn.

"Ik gun het Van Laarhoven als het lukt om terug te keren, maar ik zeg: haal ze allebei terug. Het ministerie heeft mij weleens gezegd bang te zijn voor een aanzuigende werking, dat meer gedetineerden gaan rekenen op coulance. Maar ik ken geen enkele zaak zoals die van Singh. Geen Nederlander zit al 35 jaar vast in het buitenland."

Het is niet duidelijk of het ministerie van Justitie en Veiligheid terughoudend is met coulance vanwege die gestelde aanzuigende werking. Vragen daarover worden vooralsnog niet beantwoord. Wel mailt een woordvoerder dat een vergelijking tussen verschillende zaken niet te maken is.