Is de 'Europese Commissie van de laatste kans' geslaagd?

• Bert van Slooten en Bijou van der Borst

Het zou de Commissie van de laatste kans worden. Dat zei voorzitter Juncker voor hij aan zijn regeerperiode begon. Met een ambitieus tienpuntenplan beloofde hij minder wetten en een socialere Europese Unie. Maar is dat gelukt? Een analyse van vijf jaar Europese Commissie.

1. Meer banen

Bij Junckers start zat de Europese Unie volop in de naweeën van de economische crisis. Prioriteit nummer een was meer mensen aan het werk krijgen. De eerste drie jaar werd daar 392 miljard euro in geïnvesteerd. Volgens de onderzoeksdienst van het Europees Parlement leverde dit 2,1 miljoen banen op.

Nederland leende voor 9,4 miljard euro. Daarvan ging een deel naar de NS voor nieuwe intercitytreinen (450 miljoen euro) en 300 miljoen euro naar KPN voor een 5G-netwerk. Voor wie zelf wil bekijken waar de Europese leningen naartoe gingen, de lijst staat op de website van de Europese Investeringsbank.

Voor jongeren werd de jongerengarantieregeling uitgebreid. Als we naar de statistieken kijken: in 2015 was 61,4 procent van de jongeren aan het werk en nu staat de teller op 64,8 procent. Maar het valt niet te zeggen in hoeverre dat komt door EC-beleid, of door de aantrekkende economie.

2. Een digitale interne markt

Roam like at home, was de werktitel van een van de succesnummers van de Commissie. Oftewel overal in de EU hetzelfde betalen voor mobiel internet. Dat is de EC gelukt, net als het plan om de belkosten gelijk te trekken.

Misschien herinner je je nog de mailtjes van bedrijven als Spotify, Instagram en Facebook over de nieuwe privacyverklaring. Bedrijven en overheden moeten tegenwoordig vertellen wat ze over je weten. En ook vermelden waarom ze deze gegevens opslaan en voor hoelang.

De wetgeving rondom auteursrechten kreeg zo'n zelfde update. De eerste wet stamde nog uit 2001, een tijd waarin Facebook nog niet bestond. De update ging niet van een leien dakje. Het feit dat je niet meer zomaar alles kan delen, van muziek en film tot journalistiek werk, leidde tot veel debat.

Maar niet alle voornemens zijn uitgevoerd. Zo is er geen gezamenlijk cybersecurity-beleid van de grond gekomen. Ook de afspraken over kunstmatige intelligentie (robots) zijn nog niet rond.

3. Veel aandacht voor energie en klimaat

De EU is veel te afhankelijk van Russisch gas, constateerde de Commissie. We moesten als Europa zelf aan onze energievoorziening werken. Maar echt grip op de energiestromen van de EU kreeg de Commissie niet. Dit najaar stroomt er toch gas uit Rusland naar Duitsland, via een nieuwe pijpleiding.

De Commissie beloofde vijf jaar geleden het voortouw te nemen in strijd tegen klimaatopwarming. Dat heeft de EC gedaan. Vertegenwoordigers waren prominent aanwezig bij de onderhandelingen van het klimaatakkoord in Parijs.

De regels voor nieuwe auto's en huizen veranderen ook. Auto's en bestelwagens gaan minder uitstoten. Huizen gebouwd na 2021 moeten voldoen aan bepaalde regelgeving zodat ze geen warmte meer kwijtraken. Ook moeten bij nieuwe gebouwen oplaadpunten staan voor elektrische auto's.

4. Nog meer één markt

Hetzelfde werk moet op dezelfde manier beloond worden, was het uitgangspunt. Met de herziening van de detacheringsrichtlijn werd dit doel voor een deel bereikt. Landen werden het nog niet eens over de export-WW. Deze regel legt vast welk land de uitkering van de werknemer moet betalen. En hoe de controle verloopt.

Niet alleen deze verkiezingen zijn belastingen een thema. Vijf jaar geleden zette Juncker het ook op de Brusselse agenda. Hij zou belastingontduiking en belastingfraude bestrijden. Dat is niet gelukt, vooral omdat lidstaten er zelf over gaan.

Omzetbelasting voor internetgiganten kwam er om deze reden niet doorheen. Om internetgiganten toch te kunnen aanpakken, bedacht de Commissie een andere strategie. Wanneer de fiscus individuele afspraken maakt met een bedrijf, beschouwen ze dit in sommige gevallen als staatssteun. Apple in Ierland kreeg daarom een megaboete van 13 miljard euro.

5. Economisch beleid hervormen

Na de crisis waren de ambities hoog om het economisch beleid te hervormen. Het werd uiteindelijk een opknapbeurt. De Franse president Macron wil verder gaan met onder meer een nieuw parlement speciaal voor de eurolanden.

Dat was tegen het zere been van bijvoorbeeld Nederland. De Hanzeliga, een samenwerkingsverband van vooral Noordelijke landen, werd geboren. Uiteindelijk blokkeerde de Hanzeliga bestaande uit Ierland, Denemarken, Zweden, Finland, Litouwen, Letland en Estland het plan. Andere nieuwe plannen stuitten op hetzelfde dilemma: moeten er nieuwe regels komen voor banken en andere instellingen of moeten we de huidige regels strenger toepassen?

6. Handelsakkoorden sluiten

De woorden TTIP stonden op menig spandoek en werden veelvuldig op de straten gekalkt tijdens de vele demonstraties tegen het vrijhandelsakkoord met de VS. Na het aantreden van Donald Trump als president van de VS ging het akkoord de prullenbak in. De nieuwe ambitie is nu om met zoveel mogelijk andere landen een handelsakkoord af te sluiten.

7. De onafhankelijke rechtstaat handhaven

Voor het eerst is de Commissie een procedure begonnen tegen een land (Polen) dat zich niet aan de regels van de rechtsstaat houdt. In Brussels jargon heet dat artikel 7. Het Europees Parlement wil zo'n procedure ook tegen Hongarije starten, maar de Europese leiders houden dit tegen.

8. Een nieuw migratiebeleid

Het hoofdpijnonderwerp van de Commissie. Hongarije, Slowakije en andere landen weigeren vluchtelingen op te nemen. De EC is nu naar het Europees Hof gestapt om ze te dwingen.

Juncker wilde geniale werknemers van buiten Europa naar hier lokken. Het plan is gesneuveld omdat verschillende lidstaten zoals Italië en Tsjechië tegen waren.

Benieuwd hoe de EU en het Europees Parlement werken? Bekijk dan onze uitlegvideo:

9. De EU als krachtige wereldspeler

Met 28 landen uit een mond spreken, dat wilde Juncker. "Zodat we tijdig kunnen reageren op ontwikkelingen en met een gezamenlijk antwoord komen." Is dit een beetje gelukt? Kort door de bocht: nee.

Een recent voorbeeld: er kwam geen standpunt over de situatie in Venezuela, omdat Italië een veto uitsprak.

Meer defensiesamenwerking is wel gelukt. Geen Europees leger, maar wel meer samenwerken. Landen zijn begonnen met het samen trainen en kopen van materieel zoals pantserwagens.

10. Democratischer EU

Het is niet gelukt om afspraken te maken om meer inzicht te krijgen over wie er allemaal als lobbyist actief is in Brussel.

Het transparantie-imago van de EC kreeg nota bene zelf een knauw toen de voorzitter zijn rechterhand, Martin Selmayer, benoemde tot hoogste ambtenaar, zonder zich aan de procedures te houden.

Euro-critici benoemen regelmatig de "bemoeizucht" van Brussel als probleem. Om het contact tussen de lidstaten en de Europese instanties te verbeteren, mogen landen hun mening geven over Commissievoorstellen. Dit gebeurt steeds vaker: in 2016 ontving de Commissie 65 berichten, in 2015 waren dit er nog acht.

En, is de missie van Juncker en zijn team nou geslaagd of niet? Het onderzoeksbureau van het Europees Parlement heeft punt voor punt nagerekend (.pdf) hoeveel van de EC-voorstellen daadwerkelijk zijn aangenomen. De percentages lopen van 36 procent (handelsakkoorden) tot 82 procent (rechtsstaat). De meerderheid van de voorstellen zijn aangenomen, Juncker heeft meestal een slagingspercentage van 65 procent of hoger.