Van 'Wir schaffen das' naar 'Was machen wir jetzt?'
Morgen buigen zestien Europese regeringsleiders zich over de steeds terugkerende vraag wat te doen met alle vluchtelingen die aan de deur van de Europese Unie kloppen. Nadat de vluchtelingencrisis in 2015 was bezworen, besloten de EU-leiders nieuwe afspraken te maken die Europa 'vluchtelingenbestendig' moesten maken. Nooit meer die beelden van wanhopige mensen die in een paar weken het continent doorkruisen.
Drie jaar duurt de discussie ondertussen en naast de minitop van zondag (die met zestien deelnemende landen intussen geen minitop meer genoemd kan worden) is er komende week een tweedaagse grote top met alle EU-leiders om de politieke neuzen weer dezelfde kant op te krijgen. Het lukt maar niet om sluitende afspraken te maken, terwijl er de laatste jaren juist minder migranten de oversteek naar de EU maken. De vluchtelingencrisis van 2015, toen honderdduizenden mensen dwars door Europa liepen, is veranderd in een migratiecrisis. Van een menselijk drama tot een politiek probleem.
De crisis golft in het begin heen en weer tussen afgrijzen, medelijden en de roep om ingrijpen om de ongecontroleerde stroom mensen die door Europa loopt te stoppen. In de zomer van 2015 vindt de Oostenrijkse politie maar liefst 71 mensen in een vrachtwagen, gestikt nadat mensensmokkelaars ze langs de kant van de weg hadden achtergelaten. Een paar weken daarna puilt het station van Boedapest uit van de migranten.
Niet veel later: het beeld van Aylan, drie jaar oud, rood T-shirt, blauwe broek, gympjes nog aan. Dood in de branding van de Turkse badplaats Akyarlar. De verontwaardiging is groot, maar de politiek is nog niet in staat om een antwoord te geven. Behalve dan de bekende woorden van Angela Merkel: "Wir schaffen das."
De deal
Nederland speelt begin 2016, als tijdelijk voorzitter van de EU, een belangrijke rol bij het tegenhouden van de migranten. Premier Rutte bedenkt samen met onder anderen bondskanselier Merkel een plan om Turkije geld te geven, in ruil voor het tegenhouden van vluchtelingen. 'Echte' vluchtelingen, dus geen economische migranten, mogen op uitnodiging uit de opvangkampen in Turkije naar de EU komen. Legale migratie, wordt dat genoemd.
Die zogenoemde Turkije-deal leidt ertoe dat de vluchtelingenstroom naar Griekenland opdroogt. Tegelijkertijd gaat de grens tussen Macedonië en Griekenland op slot, waardoor het lastig wordt om de Balkan-route naar met name Duitsland af te leggen zonder geldige reisdocumenten.
Griekse kampen
De opvang en integratie van de asielzoekers die dan al in de EU bivakkeren, verloopt moeizaam. Vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden puilen uit en in de eerste winter hebben de bewoners het koud, omdat de tenten te dun zijn en dekens schaars. In Nederland wordt op verschillende plaatsen geprotesteerd tegen de opvang van asielzoekers.
Het tentenkamp in Calais, waar illegale migranten wachten op een mogelijkheid om naar Groot-Brittannië te gaan, groeit uit tot een kleine stad. In Brussel en Parijs zwerven veel illegalen rond, nadat het kamp in Calais is ontruimd.
In Duitsland loopt het tijdens de nieuwjaarsnacht in Keulen helemaal uit de hand. Als op 1 januari 2016 de balans wordt opgemaakt, blijkt dat een groep asielzoekers op het bomvolle plein voor de Dom een groot aantal vrouwen heeft aangerand. Het voorval staat niet op zich: ook in andere landen zijn incidenten.
De roep om maatregelen klinkt steeds luider. De toon van het debat verandert, de vluchtelingen worden door steeds meer politici als een probleem beschouwd, helemaal als het verkiezingsjaar 2017 aanbreekt. De populisten zetten de migratie boven aan de agenda.
Bij een grote verkiezingsbijeenkomst in Koblenz staan de leiders Wilders (PVV), Le Pen (Front National) en Petri (AfD) zij aan zij alvast de overwinning op te eisen. Ze hebben het tij mee en de verkiezingswinst lijkt een kwestie van tijd. Met spanning wordt naar Nederland gekeken, waar uiteindelijk niet Geert Wilders maar de VVD van Mark Rutte de grootste wordt.
Nadat in Frankrijk Le Pen wordt verslagen door Emmanuel Macron, een nieuwkomer met een Europees programma, schrijven de commentatoren net zo makkelijk dat de populistische zomer alweer voorbij is. Waarschuwingen van politici en deskundigen die zeggen dat de veenbrand nog steeds woedt en dat er echt iets aan het migratieprobleem moet worden gedaan, worden in de wind geslagen.
Zelfs de nederlaag van Merkel en de enorme winst van de AfD in Duitsland leidt niet tot een plan van aanpak. In de Europese discussie om iets te veranderen aan de regels voor asiel, blijft iedereen in z'n schuttersputje zitten. Voorstellen om de migranten te verdelen over de Europese landen worden door een aantal Midden-Europese lidstaten van tafel geveegd. Compromisvoorstellen dat landen die geen migranten willen opvangen dan maar een boete moeten betalen, worden weggelachen.
Alleen het idee om vluchtelingen buiten de EU op te vangen en dan de economische vluchtelingen van de 'echte' vluchtelingen te scheiden, valt in goede aarde.
Wake-upcall
Maar dan krijgt de EU een laatste wake-upcall: de nieuwe Italiaanse regering met daarin de populistische Lega-partij weigert een schip met vluchtelingen te laten aanmeren. De Italianen hebben genoeg mensen opgevangen, zegt vicepremier Salvini, ze verwachten nu dat andere landen solidariteit tonen. Dat lukt met het schip de Aquarius, maar of andere lidstaten bereid zijn om nieuwe schepen in hun havens toe te laten, is nog maar de vraag.
De scherpe toonzetting van Italië vindt weerklank in Beieren, waar de regionale christendemocratische CSU zich zo de populisten van de AfD van het lijf probeert te houden.
Het gevolg: een politieke crisis waarbij naarstig naar bezweringsformules wordt gezocht. De vluchtelingencrisis is een migratiecrisis geworden, een politiek probleem voor de leiders. De vraag die bij de bijeenkomsten deze week op tafel ligt is: Was machen wir jetzt?