Brexit brengt grenzen terug op Ierse wegen en in Ierse hoofden

Het is een van de grootste knelpunten in de brexitonderhandelingen: hoe komt de grens tussen Ierland en Noord-Ierland eruit te zien? De Ierse regering zit ermee in de maag, want er zijn veel opties. Wat de uitkomst ook is, Ierland zal de dupe zijn van de brexit, vertelt Ierlandkenner Joost Augusteijn in Met het Oog op Morgen.

Vanwege de kwestie zijn momenteel alle ogen in Europa gericht op de Ierse premier Leo Varadkar. Hij zal een hoofdrol spelen bij de cruciale brexittop van volgende maand in Brussel, waarbij beslist wordt of er genoeg schot in de onderhandelingen zit. Het dossier van de Ierse grens weegt zwaar bij die gesprekken.

"Momenteel zie je de grens eigenlijk niet. Je rijdt gewoon van noord naar zuid", vertelt Augusteijn. Zodra de scheiding tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie rond is, ontstaat er formeel een fysieke buitengrens van de EU, met douaneposten en controles.

Dat is niet iets wat Ierland wil, volgens de historicus. "De ambitie van de Ieren is een verenigd Ierland. De verdwijning van de grens leidde daar ook toe. Dat proces wordt nu omgekeerd. We gaan 20 à 30 jaar terug in de tijd."

Maar een open grens blijven hanteren, is voor de EU een ongewenste situatie. "Dan kan alles zonder douanecontrole vanuit Groot-Brittannië, via Ierland, Europa ingevoerd worden."

Vrees voor nieuw geweld

De grens tussen de twee Ierlanden is niet alleen fysiek, maar ook mentaal van belang. Tijdens The Troubles, tot eind jaren 90, vochten in Noord-Ierland de katholieken, die bij Ierland wilden horen, een bloedige strijd uit tegen de Londen-gezinde protestanten. Bij verschillende aanslagen, executies en gevechten kwamen zo'n 3500 mensen om het leven.

Augusteijn herinnert zich de zwaarbewapende grens uit de jaren 80 en 90 goed. "Je moest er door een betonnen sluis heen. Dan werd je onderzocht door camera's, omdat de douane te bang was een auto te benaderen." Hij noemt het een situatie die desastreus zou zijn voor de economische banden.

Er bestaat grote angst dat het conflict kan opleven wanneer de harde grens terugkeert. "Door de huidige nauwe banden tussen noord en zuid zijn de nationalisten in Noord-Ierland, die goeddeels verantwoordelijk zijn voor het geweld, tevreden gesteld."

Een verenigd Ierland of zachte grens

Plan C is om Noord-Ierland toe te laten tot de Europese douane-unie. In dat scenario blijft de grens tussen de Ierlanden zoals het nu is, maar ontstaat er een nieuwe grens tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. "Dat zou een erkenning voor de Ieren zijn dat Ierland een eenheid is."

Augusteijn ziet dit plan niet snel gebeuren. De regering van Theresa May steunt namelijk op de Unionisten in Noord-Ierland, die vóór een Verenigd Koninkrijk en tegen een verenigd Ierland zijn. Zij zullen dit scenario voorkomen.

Een eventuele middenweg kan volgens de Ierlandkenner gevonden worden in een 'zachte grens', waarbij personen vrij kunnen bewegen tussen de twee regio's, maar er wel virtuele controles plaatsvinden. "Met de moderne technologie lijkt het dan net alsof er geen grens is."

Ierland zal zich in ieder geval niet snel neerleggen bij een nadelige oplossing. Het kan een veto inzetten om de brexitonderhandelingen op te blazen. "Het is vergelijkbaar met de Catalaanse kwestie", volgens Augusteijn. "Zoals Spanje iedere steun aan de Catalanen zal vetoën, zo zal Ierland dat met de Noord-Ierse kwestie doen."

"Maar wat de uitkomst ook zal zijn, Ierland heeft erg het gevoel dat het de dupe zal zijn van de brexit."