'Buitenbeentje' Qatar keihard aangepakt, Iran wijst naar Trump

• Paulus Houthuijs

  Redacteur Online

Stel je voor dat België, Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Denemarken in een weekend alle diplomatieke banden verbreken met Nederland. Daar kun je de politieke crisis in Golfstaat Qatar grofweg mee vergelijken.

Vijf Arabische (buur)landen willen niets meer te maken hebben met Qatar, vanwege vermeende steun aan terroristen en een omstreden uitspraak die de emir (de leider van het land) zou hebben gedaan. Iran claimt dat Trumps bezoek aan Saudi-Arabië de oorzaak is van de rel.

Maar eerst terug naar de impact. Vanwege de gesloten grens, de enige landgrens is die met Saudi-Arabië, staan er in hoofdstad Doha lange rijen voor soms lege schappen in de supermarkten. Dat merkt ook Nederlander Tim Mulder, die er nu anderhalf jaar woont. "Iedereen is vandaag gelijk gaan hamsteren", zegt hij.

Qatarezen in de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Saudi-Arabië moeten binnen twee weken hun koffers pakken en het land verlaten. Andersom roepen de vijf landen hun onderdanen op Qatar snel te verlaten. Er is bijvoorbeeld ook paniek onder de vele Egyptenaren die in het land werken.

"Dit is eigenlijk alles wat je diplomatiek gezien kan doen - in een keer door vijf landen", zegt correspondent Sander van Hoorn in Nieuws & Co op NPO Radio 1. "Dit is nog nooit eerder vertoond in deze relatie."

Eigenwijs buitenbeentje

De verhouding tussen Qatar en de andere betrokken landen stond al jaren onder druk. Het rijke oliestaatje is volgens Midden-Oosten-deskundige Jan Jaap de Ruiter "altijd al een eigenwijs buitenbeentje geweest". Bijvoorbeeld vanwege staatszender Al Jazeera.

Volgens De Ruiter is dat een zender die kritisch is over bepaalde leiders in de Arabische wereld. "De boodschap: je mag je verzetten tegen onrechtmatige islamitische heersers. En dat geluid willen de Saudi's helemaal niet horen."

Tijdens de Arabische Lente zou dit geluid te gekleurd zijn geweest. Al Jazeera wordt verweten dat het de Moslimbroederschap in Egypte heeft gesteund in de berichtgeving. Ook de banden met extremistische groeperingen en buurland Iran zouden te nauw zijn.

Sander van Hoorn benadrukt dat de twee landen overigens geen "dikke vrienden" zijn. Qatar dient volgens hem meer als een "oliemannetje" tussen partijen die elkaar moeilijk kunnen bereiken. "Als bijvoorbeeld Iran en het Westen willen praten, dan kunnen ze op niet veel plekken terecht, want ze kunnen niet in het openbaar met elkaar gezien worden." In Qatar kunnen beide partijen dan terecht.

Deze bemiddelaarsrol met Iran is al jaren een doorn in het oog van andere Golfstaten. "Je ziet nu een vergaande polarisatie in de regio", merkt Van Hoorn. "De Saudi's zeggen nu eigenlijk: als je tegen ons bent, weten we je hard te raken."

Waarom nu?

De officiële aanleiding volgens de vijf Arabische landen is dat de emir Iran bestempelde als een "islamitische macht die niet kan worden genegeerd." Iran wordt in de Golfregio gezien als de aartsvijand. Qatar ontkent dat de uitspraak is gedaan en zegt dat de nieuwszender was gehackt.

Het diplomatieke conflict tussen de staten suddert al jaren. Volgens De Ruiter kan het dan ook haast geen toeval zijn dat juist nu de Golfstaten Qatar de rug toekeren. "Het lijkt iets te maken te hebben met Trumps bezoek aan Saudi-Arabië. Dat daar iets is bekokstoofd en dat Qatar, nu twee weken later, een hak wordt gezet. Toeval bestaat niet in de politiek."

De president van Amerika was op staatsbezoek en riep leiders daar op het islamitisch extremisme agressief te bestrijden. Ook stond een wapendeal van 100 miljard dollar tussen de VS en Saudi-Arabië op het programma. "Daarna was ondubbelzinnig duidelijk dat Trump volledig achter de Saudi's staat." Ook andere analisten denken dat de Saudi's zich gesterkt voelden door Trumps woorden en aanwezigheid.

"Dit zijn de voorlopige resultaten van de zwaarddans", twitterde een adviseur van de Iraanse president Rohani volgens persbureau Reuters. De Amerikaanse president deed mee in een traditionele dans met zwaarden tijdens zijn bezoek aan Saudi-Arabië. Tijdens het staatsbezoek noemde hij Iran de belangrijkste bron van de financiering en steun aan islamitische milities, bijvoorbeeld in Syrië.

Een regeringswoordvoerder van de VS zegt dat Amerika geen "permanente scheur" wil tussen de Golfstaten. Hij voegt daaraan toe: "Er is erkenning dat veel gedrag van Qatar niet alleen voor die landen zorgelijk is, maar ook voor de VS."