Nederland worstelt al jaren met stemsysteem en computers

We gebruiken al jaren het rode potlood om te stemmen, maar het vaststellen van de definitieve verkiezingsuitslag ging per computer. Daar komt nu een einde aan: ook dat gebeurt dit jaar met de hand. Het kabinet heeft besloten dat bij het stemproces geen computers meer mogen worden gebruikt vanwege een gevaar op hacken.

Het is niet voor het eerst dat er wordt overgegaan op een andere manier van stemmen (tellen). Zo maakten het rode potlood en het papieren stembiljet in 2009 hun comeback in Nederland, nadat er ruim dertig jaar werd gestemd met behulp van verschillende stemmachines.

Stemgeheim in gevaar

Die ontwikkelden zich van een mechanische stemmachine (1966), tot een elektronische variant (1978) en later een stemcomputer (1991). Het gebruik van het apparaat was niet verplicht, sommige gemeenten bleven op papier stemmen.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen in 2006 ontstond er een discussie over de stemcomputers. De beveiliging van het apparaat zou niet op orde zijn, waardoor het stemgeheim in gevaar kwam. Ook zouden er problemen zijn met de betrouwbaarheid en transparantie van het tellen van de stemmen.

Actiegroep Wij vertrouwen stemcomputers niet streed hard voor het afschaffen van de stemcomputer. Er volgden Kamervragen en onderzoeken door onder meer de AIVD. De commissie-Korthals Altes nam uiteindelijk het verkiezingsproces onder de loep. Conclusie: het stemmen met papieren stembiljetten had de voorkeur.

In mei 2008 maakte het ministerie van Binnenlandse Zaken bekend dat stemmen weer met het rode potlood en papier ging gebeuren. De stemcomputer verdween uit beeld. Totdat vier jaar later de Tweede Kamer minister Plasterk opriep om te onderzoeken of elektronisch stemmen opnieuw kon worden ingevoerd.

Hij stelde de commissie-Van Beek in, die vervolgens verschillende vormen van stemmen en tellen bekeek. In het uiteindelijke rapport stelde de commissie voor kiezers zelf hun stembiljet te laten uitprinten. Na de stemming zouden dan alle stembiljetten met scanapparatuur elektronisch geteld.

De Tweede Kamer liet zich enthousiast uit over het plan en ook het kabinet was positief. Maar concrete voorstellen voor de invoering bleven uit, onder meer vanwege de kosten.

Stemmen sneller geteld

Vorig jaar diende de VVD een voorstel in dat in grote lijnen overeenkomt met het advies van de commissie-Van Beek. Het plan komt erop neer dat kiezers hun keuze maken via een computer. Ze moeten daarna een biljet printen en dat in een stembus doen. De stemmen worden aan het eind van de dag elektronisch geteld.

VVD-Kamerlid Joost Taverne, indiener van de wet, noemde het systeem veilig, omdat de stemmen niet elektronisch worden opgeslagen. Ook zouden de stemmen sneller geteld zijn dan in het huidige systeem. Als het aan hem lag, was het systeem eind 2017 klaar voor gebruik.

Maar de Tweede Kamer zag experimenteren met de stemcomputers niet zitten. Een meerderheid noemde het plan van de VVD niet goed doordacht en te duur.

Nog niet goed genoeg

En dus bleef alles bij het systeem, zoals we dat sinds 2009 kennen. Maar zelfs daar bleek dus nog iets mis mee en dus verdwijnen de computers nog verder uit 'de keten'. Bij de komende verkiezingen op 15 maart moeten alle uitslagen in elke fase dus met de hand worden opgesteld.

De Kiesraad maakt zich er zorgen over. "Moeten we met rekenmachines aan de slag? Moeten we Excel gebruiken? En wie zegt dat daar niet ook fouten mee te maken zijn, dus hoe veilig is dat dan?" Dat is nog de grote vraag. Voorlopig wordt het dus nog meer handwerk.