Bekende activist Mazen Hamada kwam om in Syrische gevangenis

Duizenden gevangenen zijn in Syrië na de val van het Assad-regime inmiddels vrijgelaten en herenigd met hun families. Het gaat om mannen, vrouwen en zelfs kinderen. Maar er zijn ook meerdere lichamen gevonden in de gevangenissen en in mortuaria. Waaronder dat van de bekende Syrische vluchteling én activist Mazen Hamada. Hij werd waarschijnlijk gedood in de militaire Sednaya-gevangenis bij Damascus, ook wel 'het slachthuis' genoemd.

Zijn vriend Khaled al Haj Saleh, een Syriër die in Nederland woont, is nog steeds niet van de schrik bekomen. Hij vertelt aan Nieuwsuur dat een familielid van Mazen hem heeft geïdentificeerd in Damascus. "Mazen hoort bij veertig tot zestig mensen die tijdens de laatste dagen van het regime nog zijn geëxecuteerd. Dat hebben we gehoord", vertelt Al Haj Saleh, die zelf ook in Sednaya heeft gezeten.

Door alle beelden de laatste dagen herleeft hij het enorme trauma. "Als de sleutels van de cipier in het slot gaan, dan weet je: het is mijn beurt. Dan sprong mijn hart in mijn keel. Dat gevoel is nog steeds niet weg. Sinds gisteren is alles terug. Totaal, in mijn geest en hersenen."

Onmenselijk wreed

Die Sednaya-gevangenis stond jarenlang symbool voor de vele mensenrechtenschendingen van Assads dictatoriale bewind. Tijdens de bijna 14 jaar durende burgeroorlog zijn er meer dan 130.000 mensen verdwenen, schat het Syrian Network for Human Rights.

Hamada had al eerder gevangen gezeten. Hij werd opgepakt nadat hij in 2012 - tijdens de Arabische Lente - openlijk had geprotesteerd tegen de regering van Bashar al-Assad. Hij zat anderhalf jaar vast en kwam als zwaar getraumatiseerde asielzoeker naar Nederland. In Hillegom ontmoette hij Al Haj Saleh, die Syrië eind jaren '90 was ontvlucht.

Hamada getuigde meermaals over de wreedheden in de beruchtste Syrische gevangenis, waar gevangenen onmenselijk wreed werden mishandeld, verkracht, uitgehongerd en vermoord. Hij vertelde hoe hij met een speer in zijn nieren werd geprikt. En hoe hij anderhalf jaar mentaal en fysiek was mishandeld, in een interview aan de Volkskrant in 2014.

Slachtoffer

Maar Al Haj Saleh, heeft kritiek op die interviews. "De media en iedereen heeft hem gehoord als slachtoffer en niet als een strijdlustige overlevende, een mens met een boodschap. Zij wilden hem alleen zien als slachtoffer. De politieke context interesseerde de wereld toen niet. Mazen was ervan overtuigd dat hij dingen kon veranderen in Syrië. Die strijdlust is hem fataal geworden."

In 2014 zocht ook de NOS Mazen Hamada op in een asielzoekerscentrum:

In 2020 verdween Hamada uit Nederland. Hij belandde in Syrië. Daar werd hij opgepakt en opnieuw gevangen gezet. Zijn familie en vrienden denken dat het regime hem onder valse voorwendselen terug heeft gelokt. "Het laatste bericht wat we van hem hebben ontvangen, was toen hij in Damascus was. Hij was heel bang en trilde van angst, zei hij. Zijn laatste woorden waren: 'Bid voor mij'."

Voor zijn vertrek was Hamada al een tijdje erg in de war, zegt zijn vriend. Zijn zus zou tevergeefs hebben aangeklopt bij de gemeente en de politie. "Wij als vrienden konden hem niet meer helpen." Ook is er nog steeds geen duidelijkheid over zijn verdwijning, zegt Al Haj Saleh. "Hij is via Duitsland verdwenen. Hij is in Berlijn in een vliegtuig gezet. Dat is nog steeds niet uitgezocht."

Terug in Syrië had Hamada geen schijn van kans, zegt Al Haj Saleh. "Na zes maanden hoorden we dat hij in een gevangenis vastzat. Dat betekent dat hij daar nog vier jaar heeft gezeten."

Bang

Amnesty International onderzocht de martelpraktijken van het Assad-regime jarenlang. "Mensen zijn vernederd. Ze hebben in de kou gezeten, zonder dekens, verstoken van voedsel en frisse lucht, en in sommige gevallen zaten ze ondergronds gevangen", zegt Sara Hashash, Midden-Oostenexpert bij Amnesty.

Het is een lange lijst van onmenselijke omstandigheden waaraan mensen werden blootgesteld door de Syrische autoriteiten, zegt Hashhash. "Die moesten ervoor zorgen dat gevangenen onderdanig waren en dat mensen buiten de gevangenis bang waren voor wat er zou gebeuren als ze zouden worden gearresteerd."

Mensenrechtenonderzoekers en organisaties als Amnesty International, die zich al jaren bezighouden met het documenteren van de verschrikkelijke detentieomstandigheden in Syrië, vinden de recente beelden uit de martelgevangenis moeilijk om naar te kijken. "Net als dat het een ongelooflijk emotioneel en moeilijk moment is voor de tienduizenden families van gedetineerden en mensen die de afgelopen jaren zijn verdwenen en wellicht nooit meer herenigd zullen worden", zegt Hashash.

Held

Voor de toekomst van Syrië is het cruciaal dat documentatie bewaard blijft, benadrukt Amnesty. "Daarmee kunnen we proberen dierbaren te herenigen. Het kan ook zeer belangrijk bewijs zijn voor toekomstige processen over de oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid die onder Assad zijn gepleegd."

Voor Al Haj Saleh is Hamada een held. "Deze man is gestorven voor zijn land. Hij heeft het twee keer geprobeerd. Twee keer heeft hij met zijn leven gespeeld, twee keer om Syrië en Syriërs te helpen verder te gaan. Dit is zijn erfenis."