Buitenstaanders in nieuw kabinet hebben 'chemie' en 'dikke huid' nodig
Het nieuwe kabinet moet voor de helft uit ministers van buiten bestaan, zo hebben de formerende partijen besloten. Maar hoe overleef je als politiek groentje de Haagse slangenkuil? Drie voormalige bewindspersonen die als buitenstaander de politiek in kwamen blikken terug op hun ervaring.
Voordat Ernst Kuipers in 2022 minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport werd, was hij bestuursvoorzitter van het Erasmus MC. De overstap naar de politieke arena was wennen, zegt hij. ''Tijdens een van mijn eerste debatten in de Tweede Kamer kreeg ik het verwijt dat ik de kluit belazerde. Dan denk je wel even: oké, de omgangsvormen zijn hier anders. Je hebt als minister een dikke huid nodig.''
Kuipers' vroegtijdige vertrek afgelopen januari, vlak voor een debat over de zorgbegroting, kwam hem op forse kritiek te staan. Was de politieke binding voor hem als buitenstaander minder sterk? "We vinden het heel normaal dat iemand vanuit zijn baan binnen twee dagen overstapt naar de politiek. Maar op het moment dat die functie ophoudt, vinden we het abnormaal dat mensen in gesprek gaan over iets nieuws.''
Praktijkervaring
Jacqueline Cramer was jaren actief in het bedrijfsleven op het gebied van duurzaamheid toen ze gepolst werd door PvdA-leider Wouter Bos voor het kabinet Balkenende IV. Of ze minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer wilde worden. Op het ministerie voelde ze zich "als een vis in het water". "Ik vond het een voordeel dat ik veel praktijkervaring had. Ik kon tegen ambtenaren zeggen: dan moeten we die deskundige er even bijhalen. Van buiten komen heeft meerwaarde, omdat er toch echt een kloof is tussen wat er in Den Haag gebeurt en hoe de praktijk in elkaar zit.''
Kuipers beaamt dat. Hij wist uit de praktijk dat de zorg meer gebaat was bij samenwerking dan concurrentie. Hij werkte daarom aan een integraal zorgakkoord. Ambtenaren gaven aan dat de overleggen met het veld naar behoren verliepen. Maar toen Kuipers zelf aanschoof, kreeg hij opeens "hele kritische vragen". "Zorgpartijen gaven aan: het gaat helemaal niet de goede kant op. Ik ben toen zelf een veel actievere rol gaan innemen.'' Dat de minister de taal van het veld begreep, was daarbij een groot voordeel, zegt hij: "Je snapt beter hoe complex het is en waar mogelijke oplossingen liggen.''
Ik kende het verschil tussen moties en amendementen helemaal niet.
Maar outsider zijn kent ook nadelen, erkent Cramer. Zo was het politieke handwerk in de Tweede Kamer haar volkomen vreemd: "De Kamerleden kende ik bijvoorbeeld veel minder goed. Om steun van een meerderheid voor je plannen te krijgen, is goed contact wel essentieel." Cramer moest ook wennen aan de cultuur in de politieke arena. ''In Den Haag gaat het vooral om profileren en je tegen elkaar afzetten en niet meteen om het zoeken naar waar we elkaar nu kunnen vinden.''
De Haagse mores leer je alleen door het gewoon te doen en soms fouten te maken, aldus de oud-politica. Ze herinnert zich een moment dat ze inviel voor een collega bij het beantwoorden van Kamervragen en het antwoord schuldig moest blijven. "Ik zei: sorry, ik kan hier geen antwoord op geven." Later heeft ze hiervoor excuses moeten maken. "Ik was gewoon te eerlijk geweest.''
'Politiek dier'
Ook Steven van Eijck moest even zijn draai vinden toen hij in 2002 als oud-economiedocent namens de LPF staatssecretaris van Financiën werd in het kabinet Balkenende I. "Ik kende het verschil tussen moties en amendementen helemaal niet. Ik gaf les op de universiteit en ben geen politiek dier. Alles rond politieke strategie was me enigszins vreemd.''
Je weet nooit hoe een politieke carrière gaat lopen en daar moet je als buitenstaander rekening mee houden, zegt Van Eijck. "Je geeft een goede baan op en zegt 'ja' met het idee dat je dit vier jaar gaat doen.'' Maar het kabinet Balkenende I viel al na 87 dagen na geruzie tussen LPF-ministers Bomhoff en Heinsbroek. "De chemie tussen bewindspersonen is cruciaal voor het succes van zo'n ploeg. Deze twee hebben hun eigen belang centraler gezet dan het landsbelang. Ik hoop dat men nu veel secuurder gaat zoeken: wat voor mensen willen we en hoe gaan ze met elkaar om?''
''Houd als buitenstaander goed contact met die buitenwereld'', geeft Cramer als tip voor mensen die de komende tijd zullen worden gepolst: "Laat je er constant door voeden en leer zo snel mogelijk het vak dat politiek heet."
