Het was geen ongeluk, zegt Duitsland, maar onderdeel van een oorlogsstrategie: het beschadigen van twee onderzeese glasvezelkabels tussen Finland en Duitsland. De Russische president Vladimir Poetin probeert hiermee "ons gevoel van veiligheid te raken", zegt Patrick Bolder, militair analist bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.
De directe gevolgen van deze actie zijn te overzien, maar tonen wel de kwetsbaarheid van infrastructuur in zee. Landen voeren de bescherming op, maar zeker op korte termijn is nieuwe sabotage niet te voorkomen, waarschuwen experts.
Kabels zijn aangelegd in vredestijd. Ze liggen open en bloot in de oceanen.
Helemaal zeker is het niet dat Rusland achter het uitvallen van de telecomkabels in de Oostzee zit. De Deense marine achtervolgt op dit moment juist een Chinees vrachtschip dat zich precies boven de kabel bevond op het moment dat de verbinding wegviel. Mogelijk hebben Rusland en China de actie afgestemd.
Dobberende Russische 'onderzoeksboten'
Gezien eerdere, vergelijkbare aanvallen durft Duitsland het aan om met de beschuldigende vinger naar Rusland te wijzen. Ook andere landen spreken van systematische aanvallen op de Europese veiligheidsarchitectuur door Rusland.
"We hebben in Duitsland te maken met cyberaanvallen, de bewaking van kritieke infrastructuur, pakketten die plotseling exploderen wanneer ze in vliegtuigen worden vervoerd", zegt de Duitse buitenlandminister Annalena Baerbock. "Dit kunnen niet allemaal louter toevalligheden zijn."
Rusland en China zullen hard bewijs voor hun rol bij dit soort aanvallen altijd willen vermijden, zegt Bolder. "Regelmatig dobberen Russische onderzoeksschepen heel lang op de Noordzee, zogenaamd voor ecologisch onderzoek, boven kritieke infrastructuur. We weten dat ze kleine onderzeeboten bij zich hebben. De NAVO houdt die schepen wel in de gaten maar probeer bij een kapotte kabel maar eens te bewijzen dat er opzet was."
"Dat zijn belangrijke kenmerken van hybride oorlogsvoering: onder de drempel van gewapend optreden blijven en zorgen dat je ontkenning aannemelijk is."
Tegelijkertijd wil Rusland wel de hoofdverdachte zijn, vermoedt Bolder. "Poetin probeert de Europese bevolking te beïnvloeden. Hij wil in ons hoofd krijgen dat we misschien beter kunnen stoppen met Oekraïne steunen. Het is een vorm van psychologische oorlogsvoering."
'Impact kan zeer stevig zijn'
De directe gevolgen van een kabel doorknippen vallen mee: het verlies aan energie of data is meestal wel te ondervangen. Maar, zegt Bolder, "als kabels op grote schaal worden doorgeknipt, komt onze economie grotendeels tot stilstand".
Paul Heiden, bestuursvoorzitter van Optics11, beaamt dat. Zijn bedrijf ontwikkelt technieken die op grote afstand (vijandige) objecten in zee detecteren. "De impact van onderwatersabotage kan echt zeer stevig zijn. Rond 2024 komt 40 procent van onze energie via gigantische kabels van windmolens op zee. Een kapotte kabel vervang je niet zomaar."
Zo vol raakt de Noordzee (de scheepsbewegingen zijn een jaarlijks aantal):
- Nieuwsuur
- Nieuwsuur
- Nieuwsuur
- Nieuwsuur
Kabels doorknippen is voor kwaadwillende landen dan ook een aantrekkelijke aanvalsmethode, zegt Elisabeth Braw, die bij denktank Atlantic Council hybride dreigingen onderzoekt. "De landen die het doelwit zijn, komen heel snel tot stilstand. En dat straffeloos, want geen enkel land zal een militaire aanval op je uitvoeren als je een kabel of pijpleiding saboteert."
Walvis of Russische onderzeeër?
Deze zomer nog waarschuwde de Onderzoeksraad voor Veiligheid dat de Nederlandse overheid te weinig oog heeft voor de risico's. Weliswaar investeert de overheid ruim 40 miljoen euro in betere beveiliging en is de marine meer detectietechnieken gaan gebruiken, maar bescherming van de hele Noordzee vergt veel grotere investeringen, zeggen de experts.
Braw: "Kabels en pijpleidingen liggen nu open en bloot in de oceanen. Ze zijn aangelegd met de aanname dat de wereld vreedzaam zou zijn. Niemand houdt ze goed in de gaten en ze zijn makkelijk te saboteren."
Goede detectieapparatuur alleen is niet zaligmakend, erkent Heiden. "Met onze technologie kun je het verschil horen tussen een walvis, een anker, een onderzeeër en een Russisch schip. Dat stelt je in staat om verantwoord te reageren. Maar: uiteindelijk moeten mensen die reactie bepalen."
Op dat punt knelt het, zegt Bolder. "Je zult de organisatie moeten hebben om te reageren." Dat kan door meer schepen, vliegtuigen of drones in de buurt van infrastructuur te laten varen of vliegen, "maar dat vraagt wel geld en menskracht".
Plan ontbreekt
Nu is de verantwoordelijkheid bovendien nog te versnipperd, zegt Bolder. "Er zou op ministerieel niveau iemand moeten zijn die alle touwtjes in handen heeft en bij een dreiging direct kan zeggen: hier moeten we op afgaan."
Braw: "Zo lang westerse landen, NAVO-landen, geen plan hebben hoe te reageren op sabotages, zullen landen als China en Rusland dit soort niet-militaire aanvallen blijven inzetten. Ze komen er nu straffeloos mee weg."
