Annabel van Gestel
redacteur Online
Met de grootste gevangenenruil sinds de Koude Oorlog kwam vandaag een einde aan een operatie waar achter de schermen maanden aan is gewerkt. Rusland en het Westen hebben 24 gevangenen uitgewisseld.
Volgens deskundigen bereikt president Poetin met deze ruil precies wat hij al lange tijd voor ogen heeft. Hij zal de ruil als positief presenteren naar zijn eigen volk. Over het verloop van de Oekraïne-oorlog en eventuele vredesonderhandelingen zegt het weinig tot niets, denken de experts die Nieuwsuur sprak.
De Russen pakken soms buitenlanders op met als doel ze later te ruilen voor Russische gevangenen of geld.
Rusland laat dertien mensen vrij, onder wie de Amerikaanse Evan Gershkovich, journalist van The Wall Street Journal, de Amerikaanse ex-marinier Paul Whelan en de Brits-Russische Kremlincriticus Vladimir Kara-Murza.
In ruil voor hun vrijlating krijgt Rusland acht mensen terug die in gevangenissen in de VS, Duitsland, Slovenië, Polen en Noorwegen zaten. Een van hen is Vadim Krasikov. Hij zat in Duitsland een levenslange gevangenisstraf uit voor de moord op een Tsjetsjeen in 2020.
Volgens The Insider zijn deze gevangenen onderdeel van de ruil:
Compleet onverwacht komt de ruil niet. In februari hintte Poetin er al op tijdens zijn omstreden interview met de Amerikaan Tucker Carlson.
Wel is de omvang van de ruil uniek: niet alleen vanwege het grote aantal gevangenen dat vrijkomt, ook vanwege het aantal landen dat erbij betrokken is. Dat terwijl de verhoudingen tussen Rusland en het Westen in jaren niet zo slecht zijn geweest.
'Journalisten als handelswaar'
Deze ruil laat zien dat het Kremlin steeds rigoureuzer wordt als het gaat om het monddood maken van de oppositie, zegt Hidde Bouwmeester. Hij is historicus aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in postcommunistisch Rusland. "Journalisten en politieke tegenstanders worden opgepakt, veroordeeld en vervolgens ingezet als handelswaar om voor Rusland belangrijke personen terug te krijgen."
Dat zegt ook Ruslandkenner Hubert Smeets. "Gershkovich en Whelan werden destijds gearresteerd als 'gijzelaars'. De Russen pakken soms buitenlanders op met als doel ze later te ruilen voor Russische gevangenen of geld."
Signaal
Na de arrestatie van Gershkovich vertrokken veel westerse journalisten uit Rusland, onder wie ook toenmalig NOS-correspondent Iris de Graaf. Volgens historicus Bouwmeester is dit precies wat Poetin voor ogen had toen hij, na de inval in Oekraïne, de repressie in zijn land steeds verder opschroefde. "Poetin wil een signaal afgeven: iedereen die kritisch is, kan worden vastgezet."
Ook wil Poetin laten zien dat hij alle Russen beschermt die in het buitenland in moeilijkheden zitten, zegt Smeets. "En dat geldt zéker voor de eigen agenten van de geheime dienst. Wij laten niemand achter, wil Poetin uitstralen. Dat is gelogen natuurlijk, want aan het front in Oekraïne laat hij veel mensen dood achter."
Smeets denkt niet dat Poetin er rouwig om is dat hij westerse gevangenen heeft moeten laten gaan. "De Russen zitten niet te wachten op een tweede martelaarsdode zoals Navalny. Types als Kremlin-criticus Kara-Murza zijn ze daarom misschien wel liever kwijt dan rijk."
Succes voor Poetin
De vrijgelaten Russische gevangenen hebben volgens Smeets een glorieuze toekomst voor zich. "Gevangenen die terugkeren uit het buitenland krijgen vaak een goede functie. Neem de Russische wapenhandelaar Viktor Bout, die in 2022 werd geruild tegen de Amerikaanse basketbalspeelster Brittney Griner. Hij zit nu in de Doema (het Russische parlement, red.)."
Ook Bouwmeester denkt dat Poetin deze gevangenenruil als het einde van een succesvolle operatie ziet. "Vanwege al die westerse journalisten die Rusland hebben verlaten. Én hij heeft er iets waardevols voor teruggekregen."
Dat het Kremlin en het Westen succesvol onderhandelen over een gevangenenruil, hoeft volgens Smeets niets te betekenen voor eventuele vredesonderhandelingen met Oekraïne. "Er is wat diplomatieke beweging als het gaat om een staakt-het-vuren, ook aan Oekraïense zijde. Maar dat heeft met deze onderhandelingen weinig te maken."
