Het neerhalen van vlucht MH17, komende woensdag tien jaar geleden, stortte Nederland in één klap in een geopolitiek conflict. De ramp werd een belangrijke drijfveer van de nauwe betrokkenheid van Nederland bij de Oekraïne-oorlog. Dat komt naar voren in gesprekken van Nieuwsuur met vier topambtenaren die destijds vanuit verschillende beleidsterreinen aan het roer stonden bij de afwikkeling van de ramp.
"Wat we hebben ervaren met MH17 heeft extra gemotiveerd ons daarvoor in te zetten", vertelt Wim Geerts, toenmalig directeur-generaal politieke zaken bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hij noemt MH17 "een waterscheiding in de Nederlands-Russische betrekkingen".
Ook premier Dick Schoof, die destijds als Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid leiding gaf aan het crisiscomité rond MH17, legt de relatie tussen de ramp en de Nederlandse opstelling richting Oekraïne. Door MH17 realiseren we ons elke dag dat er gevochten wordt in het gebied waar het toestel is neergestort, aldus Schoof. "Dat geeft een ander beeld. Je ziet het bijna voor je. Dat geeft toch een ander gevoel dan wanneer je het hebt over iets wat ver weg ligt."
De ramp maakte Nederland ineens veel bewuster van de toenemende dreiging in de wereld, zeggen de topambtenaren: "Het was een keiharde confrontatie met de harde geopolitieke werkelijkheid", aldus Geerts.
De vier spreken openhartig over de eerste dagen na de ramp en de periode erna. Welke cruciale adviezen werden er achter de schermen gegeven? Bekijk de video:
De ramp en de nasleep leidden er volgens Schoof toe dat "Nederland zich meer aan de realpolitische kant is gaan bewegen". Hij zegt dat we na de ramp "zijn gaan zien dat Rusland een belangrijke tegenstander is op het internationale toneel, en dat dat ook gewapenderhand aan de orde kan zijn. Dat hadden we ons tien jaar geleden echt niet op deze manier bedacht".
Oud-Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp karakteriseert MH17 als een "wake-upcall". Volgens hem bracht het incident, nadat er jaren door het einde van de Koude Oorlog geen dreiging was, de harde geopolitieke realiteit dichterbij: "Dat het ook met onze Nederlandse burgers kan gebeuren en dat geweld wel eens heel dichtbij kan komen."
De topambtenaren kijken met gemengde gevoelens terug op de crisisafhandeling van de ramp. Er is tevredenheid over de waarheidsvinding rond de oorzaak van de ramp en over de repatriëring van de lichamen. Al wijst Schoof op het feit dat nog steeds twee slachtoffers niet zijn geïdentificeerd. "De familie moet daar mee leven, dat blijft toch knagen."
Niemand in de gevangenis
Ook het stranden van een MH17-VN-tribunaal - een vurige Nederlandse wens - steekt nog steeds. Nederland organiseerde daarop in Den Haag een rechtszaak buiten de VN om, waar ook veroordelingen uit voortvloeiden. Maar niemand kon worden vastgezet en de echt verantwoordelijken ontsprongen vooralsnog de dans. Schoof: "Uiteindelijk hebben we geen mensen in de gevangenis kunnen zetten. Dat gevoel van gerechtigheid is er, maar uiteindelijk toch nog niet zoals het eigenlijk had gemoeten."
Schoof wijt dat aan de tanende internationale steun: "Je zag de optie van een VN-tribunaal als het ware achter de horizon verdwijnen omdat iedereen naar andere onderwerpen overging en dus hadden we onvoldoende steun om dat te realiseren."
Middendorp rekent er niet op dat de echte verantwoordelijken voor de ramp ooit nog berecht zullen worden: "Daar moeten we ook eerlijk in zijn."
Oud-MH17-gezant Pieter-Jaap Aalbersberg: "Een soort internationaal tribunaal is ons niet gelukt. Maar ik vind het echt voor onze Nederlandse kracht staan dat we vervolgens in Nederland een rechtszaak hebben gehad en dat we op basis van de bewijsstukken in Nederland terecht tot een veroordeling zijn gekomen."
Geerts, tegenwoordig Nederlands mensenrechtenambassadeur, wijst erop dat er nog steeds verschillende juridische procedures lopen om Rusland aansprakelijk te stellen voor zijn rol in MH17; bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens en bij de internationale burgerluchtvaartorganisatie. "Ook om die reden is MH17 geen gesloten boek."
