In de eerste dagen na de ramp met vlucht MH17 besloot Nederland bewust om Rusland niet publiekelijk te veroordelen. Ondanks dat er toen al sterke aanwijzingen waren van Russische betrokkenheid bij het neerhalen van het vliegtuig.
Dit komt naar voren in uitgebreide gesprekken die Nieuwsuur tien jaar na dato voerde met vier betrokken topambtenaren, onder wie ook de huidige premier Dick Schoof. Zij hadden destijds, vanuit verschillende beleidsterreinen, de ambtelijke leiding bij de afhandeling van de ramp.
Door Rusland publiekelijk uit de wind te houden, lukte het Nederland om unaniem een VN-resolutie aangenomen te krijgen. In de resolutie, die enkele dagen na de ramp bij de Verenigde Naties (VN) werd ingediend, werd onder meer steun uitgesproken voor een onafhankelijk onderzoek, berechting van verantwoordelijken en medewerking op de rampplek. Zelfs Rusland schaarde zich daar achter.
Met het verwerven van de steun van Moskou binnen de VN, wilde Nederland voorkomen dat de repatriëring van lichamen zou worden tegengewerkt. De Boeing 777 stortte neer in een gebied waar Oekraïne vocht met pro-Russische rebellen. Die hadden ter plekke onafhankelijke republieken uitgeroepen die niet werden erkend door de westerse wereld, maar wel militaire en financiële steun van Rusland kregen.
Kritiek op Rutte
De Tweede Kamer was destijds tegenover premier Mark Rutte kritisch over de opstelling van Nederland, ook omdat de Verenigde Staten Rusland al verantwoordelijk hielden voor de ramp. Maar achter die voorzichtige opstelling zat dus een gerichte strategie, zeggen de topambtenaren nu. "We hebben bewust binnenskamers gekozen om in het begin niet met de beschuldigende vinger naar Rusland te wijzen", vertelt toenmalig directeur-generaal politieke zaken bij Buitenlandse Zaken Wim Geerts. En Schoof, die in 2014 als Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid voorzitter was van het MH17-crisiscomité, zegt: "Het belangrijkste was Rusland niet van ons te vervreemden."
Dat lukte: de VN-resolutie werd dus met Russische steun aangenomen. "Je had de medewerking van Rusland nodig om ook de separatisten zover te krijgen dat ze hun wapens neerlegden", vertelt ook oud-Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp.
Toen de lichamen eenmaal waren gerepatrieerd, verscherpte de Nederlandse toon. Moskou haakte daarna alsnog af, bijvoorbeeld in het ondersteunen van een MH17-tribunaal in VN-verband. Uiteindelijk werd de ramp met vlucht MH17 volgens Geerts "een waterscheiding in onze betrekkingen met Rusland".
Militair ingrijpen serieus overwogen
Verder bevestigen de topambtenaren in de gesprekken met Nieuwsuur eerdere berichten dat Nederland serieus militair ingrijpen overwoog om het rampgebied in te komen: "Dat was een heel reële optie", aldus Middendorp, die vertelt dat Australische special forces werden ingevlogen en in de kazerne in Roosendaal oefenden met Nederlandse commando's. "Er was de bereidheid om ook die verantwoordelijkheid te nemen, dat was ook in de ministerraad aanwezig."
Schoof bevestigt dat: "Het zat hoog. En het had gekund. Er is echt wel ontwikkeld en bekeken of het een optie was." Maar hij onderstreept ook dat het een uiterste optie was: "Uiteindelijk breng je met elkaar ook weer de rust aan. Dus ik geloof niet dat er in een emotionele bui zou zijn besloten: we gaan militairen inzetten".
De komende dagen verschijnen er uitgebreide publicaties naar aanleiding van de gesprekken met de vier topambtenaren. Vanavond en morgen om 21.30 uur op NPO2 in Nieuwsuur en morgenochtend om 07.00 uur in de NOS-app. Bekijk hier alvast een trailer:
