'Europa moet zich voorbereiden op Trump, onze veiligheid staat op het spel'

Joe Biden heeft vrijdag het startsein gegeven voor het Amerikaanse verkiezingsjaar, met een felle speech over Donald Trump. "De campagne van Trump gaat over hem, niet over Amerika, niet over jou. Hij is bereid onze democratie op te offeren", zei Biden in zijn eerste campagnetoespraak.

Bidens woorden zijn niet alleen maar verkiezingsretoriek. Deels is het ook echt hoe veel Amerikanen de verkiezingsrace om het presidentschap dit jaar zullen ervaren, zeggen politiek experts. En al moeten de Republikeinen nog een kandidaat naar voren schuiven, Biden gaat er inmiddels vanuit dat hij het tegen Trump moet opnemen.

Zorgen over Trump zijn terecht, zeggen experts. En niet alleen in de VS. Ook Europa moet zich serieus gaan voorbereiden op zijn terugkeer en de mogelijke gevolgen voor de Europese veiligheid. "We moeten ons daar al mentaal op instellen", zegt politiek filosoof en hoogleraar Europees Recht Luuk van Middelaar (Universiteit Leiden). "Trump kan echt terugkomen. We moeten niet zoals in 2016 verrast worden."

Radicale plannen

Acht jaar geleden had niemand de winst van Trump zien aankomen. Inmiddels weet politiek Amerika wel beter. Hij heeft een hondstrouwe Republikeinse aanhang en zijn uitdagers bij de voorverkiezingen liggen mijlenver achter in de peilingen. De algemene verkiezing is pas in november en zal spannend worden, maar ook in de peilingen waarin Trump het tegen Biden opneemt, ligt Trump gemiddeld iets voor.

Trump heeft al vergaande plannen voor als hij weer president is. Onder meer zegt hij dat hij meer massadeportatie van illegale migranten wil, een nieuw inreisverbod voor mensen uit een aantal moslimlanden, belastingvoordelen en regelvermindering voor fossiele-energiebedrijven en de doodstraf voor drugshandelaars. De meeste Republikeinen zullen zijn beleid steunen, maar zeker de meer radicale plannen worden mogelijk door het Congres of het Hooggerechtshof tegengehouden.

NAVO-exit?

Waar Europa vooral rekening mee moet houden, is Trumps voornemen om uit de NAVO te stappen, of zich in elk geval niet meer hard te willen maken voor het principe van de gemeenschappelijke verdediging: artikel 5 van het NAVO-handvest. De vrees is dat Europa er alleen voor komt te staan bij de verdediging van Oekraïne en Oost-Europa tegen Russische agressie.

"De denkwijze 'het komt wel goed, hij meent het toch niet', is de slechtst denkbare reactie", zegt Jeremy Shapiro (European Council on Foreign Relations), expert in Atlantische betrekkingen. "De Europeanen hebben de verantwoordelijkheid om naar wereldleiders te luisteren, of dat nou Vladimir Poetin is of Donald Trump. En om ze serieus te nemen, ook als ze dingen zeggen die je liever niet hoort."

Als president dreigde Trump al om Amerika terug te trekken uit de NAVO. Hij vond het onterecht dat de Amerikanen het grootste deel van het NAVO-budget betalen en hij noemde het bondgenootschap achterhaald.

Door de oorlog in Oekraïne is de NAVO juist relevanter geworden voor de verdediging van Europa en het in toom houden van Rusland, maar Trumps klachten zijn daarmee niet verdwenen. In tegendeel, zegt Van Middelaar. "Trump is er nog meer van overtuigd geraakt dat het niet in het Amerikaanse belang is om verantwoordelijk te zijn voor de Europese veiligheid."

Europa moet leren om veel meer te denken in termen van macht en moet in de wereld als één blok optreden, zegt Van Middelaar. In 2022 richtte hij met dat doel het Brusselse instituut voor Geopolitiek op, met steun van onder andere de Franse, Duitse en Nederlandse regeringsleiders.

Maar die leiders zijn nog te voorzichtig, vindt Van Middelaar. Terwijl de besluiten die Europa bij een herverkiezing van Trump moet nemen, heel ver gaan. "Zoals het versterken van de wapenindustrie en een nog inniger samenwerking binnen de NAVO. Zijn wij in staat de strijd van Oekraïne te ondersteunen zonder Amerikaanse hulp, of als Trump zegt: jullie moeten dokken voor onze soldaten en onze informatie?"

Rutte als stem van Europa?

Ook Shapiro zegt dat Europa met één stem moet leren spreken. "Je moet niet met z'n allen het Witte Huis gaan bellen. De leiders moeten een gezamenlijke boodschap afgeven." Van Middelaar: "Wie gaat met Trump praten? Wie gaat zorgen dat onze veiligheidsbelangen ten aanzien van Rusland overeind blijven?"

Dat zou de Franse president Emmanuel Macron kunnen zijn, maar ook best eens Mark Rutte, zegt Van Middelaar. Hij hoort die naam steeds vaker vallen als mogelijke nieuwe NAVO-baas, juist ook in verband met een mogelijke terugkeer van Trump. "In die context kan Rutte een heel belangrijke rol spelen. Vanwege zijn vermogen om met enige charme en psychisch vernuft Trump tot rede te brengen, te kalmeren."

Toen Rutte in 2019 het Witte Huis bezocht, sprak hij Trump tegen toen die zei dat het "positief" zou zijn als er geen oplossing zou komen voor het handelsconflict dat destijds speelde. Maar hij kon zich ook een grapje permitteren, zegt Van Middelaar. "Trump vond Rutte aardig en dat gaat ongelooflijk belangrijk zijn als Trump wordt herkozen en de toekomst van de NAVO op het spel staat.

Alleen al de retoriek van Trump brengt het bondgenootschap in gevaar, zegt Shapiro. "Als Trump als president zegt dat de VS de NAVO niet meer steunt, houdt de NAVO eigenlijk op te bestaan. Want de NAVO behelst in essentie de belofte dat de VS Europa zal helpen als er zich een crisis voordoet."