De Europese grensbewaker Frontex is niet aansprakelijk voor het illegaal terugsturen van een Syrisch gezin, nadat zij in 2016 in Griekenland asiel aanvroegen. Dat oordeelde het Europees Hof van Justitie woensdag. Frontex-directeur Hans Leijtens zegt tegen Nieuwsuur tevreden te zijn met de uitspraak, maar voegt toe dat het gezin nooit teruggestuurd had mogen worden.
Met de uitspraak geeft de rechter voor het eerst antwoord op de vraag wie verantwoordelijk is voor het illegaal terugsturen van vluchtelingen, de zogenoemde 'pushbacks'. Toch zetten deskundigen vraagtekens bij de uitspraak, omdat die voorbij zou gaan aan de toezichthoudende rol van Frontex.
Het Syrische gezin ontvluchtte in 2016 de oorlog in Syrië en reisde via Irak en Turkije naar Griekenland. Daar vroegen ze asiel aan, maar werden vervolgens op een vliegtuig gezet en terug naar Turkije gestuurd.
Dat de uitzetting illegaal was, stond in deze zaak niet ter discussie. Het gezin vluchtte voor oorlog en had daarmee recht om een asielverzoek te doen in Griekenland. De rechtszaak ging om de verantwoordelijkheid van het Europese grensbewakingsagentschap Frontex. De rechter oordeelde dat het agentschap niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor terugkeerbesluiten. Die bevoegdheid ligt bij de lidstaten zelf, in dit geval Griekenland.
Papierwerk
Leijtens zegt de zaak van het Syrische gezin te betreuren. Hij verklaart dat er toen, zeven jaar geleden, geen systeem bestond waardoor kon worden vastgesteld of alles in orde was. "Wij gingen op papierwerk af, maar dat was toen niet voor handen. Tegenwoordig kunnen we in systemen kijken of aan alles voldaan is. Daarnaast sturen we monitoren van onszelf mee om te bekijken of die fundamentele rechten in orde zijn."
Leijtens zegt dat de rechter heeft overgenomen wat Frontex al langere tijd verklaart: "Namelijk dat in de werkverdeling en ook in de verantwoordelijkheid tussen landen en Frontex, in dit geval Griekenland primair de verantwoordelijkheid droeg voor de beslissing en uitvoering daarvan."
Frontex ligt al langer onder vuur vanwege het illegaal terugsturen van migranten. De Europese fraudewaakhond OLAF publiceerde vorig jaar een kritisch rapport over Frontex, waaruit onder meer bleek dat hoge ambtenaren binnen het agentschap de pushbacks geheimhielden. De toenmalige directeur stapte op.
Vliegtuig
Deskundigen wijzen op de ingewikkelde samenwerking tussen Europese lidstaten en Frontex. "Lidstaten bepalen of ze iemand terugsturen", legt universitair docent Europees recht Melanie Flink uit. "En als ze daartoe besluiten, helpt Frontex om die terugkeer te organiseren."
In het geval van het Syrische gezin regelde Frontex bijvoorbeeld het vliegtuig waarin het gezin terug naar Turkije vloog. Het was een zogenoemde 'gezamenlijke missie'.
Naast die faciliterende rol heeft Frontex ook een verplichting erop toe te zien dat mensenrechten worden nageleefd, legt Flink uit. Maar dat blijkt in de praktijk lastig te combineren met de taak van de organisatie om lidstaten te helpen met het beschermen van de grenzen.
"De rechtbank zegt dat Frontex niet de bevoegdheid heeft om te besluiten over het terugsturen van vluchtelingen en dus ook niet aansprakelijk is voor de uitvoering van dat besluit. Tegelijkertijd moet Frontex er wel voor zorgen dat de uitzetting volgens de wet gebeurt. Het is ze dus verboden te helpen bij een duidelijk illegale uitzetting. Dat maakt deze uitspraak opmerkelijk."
De vader van het Syrische gezin reageert op de uitspraak van het Europees Hof: 'Ik had verwacht dat Frontex gestraft zou worden voor deze illegale praktijken'.
Lisa-Marie Komp, de advocaat van het gezin, noemt de uitspraak teleurstellend: "Het gezin had gewild dat er erkenning kwam voor het feit dat ook Frontex een grote rol heeft gespeeld bij het feit dat zij in strijd met hun recht op asiel zijn uitgezet."
Daar tegenover staat dat de uitspraak helderheid schept, zegt Komp. "Met deze uitspraak bepaalt het gerecht dat bij uitzetting de lidstaten verantwoordelijk zijn voor de naleving van mensenrechten."
Macht
Ook Komp wijst op de toezichthoudende taak van Frontex op het naleven van mensenrechten. "Dit roept de vraag op hoe we het mandaat van Frontex moeten begrijpen. Wat betekent het dat Frontex mee kan werken aan een illegale pushback zonder daar verantwoording over te moeten afleggen?"
"Frontex is een agentschap met heel veel macht over de levens van mensen", vervolgt Komp. "In een rechtsstaat hoort macht gepaard te gaan met een verplichting om verantwoordelijkheid af te leggen. Op basis van deze uitspraak kunnen individuen Frontex niet ter verantwoording roepen over de manier waarop het agentschap die taak uitvoert."
