Wat gebeurt er met Belarus als president Loekasjenko overlijdt? Die vraag is relevanter dan ooit, want opnieuw zijn er speculaties over de gezondheid van 'de laatste dictator van Europa'. Weinig Belarussen zouden rouwig zijn als hij van het toneel verdwijnt. Toch is het de vraag of zijn vertrek goed nieuws is. Want buurman Rusland staat klaar om de macht over te nemen.
Aleksandr Loekasjenko is 68 en profileert zich als krachtige leider. Toen in 2020 de coronapandemie uitbrak, weigerde hij een lockdown in te stellen. "Er zijn hier geen virussen", zei hij stoer.
Drie jaar later is van die ogenschijnlijk energieke leider weinig meer over: de president skipte deze maand meerdere publieke optredens. Op sociale media gaan wilde geruchten dat hij bij een bezoek aan Moskou vergiftigd zou zijn. Hij zou wankelen op zijn benen en draagt verband om zijn hand. Dat laatste suggereert dat hij aan een infuus zit.
Op deze foto is het verband van Loekasjenko duidelijk zichtbaar:
Ziek of niet, uit beelden van de Belarussische staatstelevisie blijkt dat Loekasjenko inmiddels weer aan het werk is in de hoofdstad Minsk. "Maar we moeten ons voorbereiden", zegt Valery Kavaleuski van de Belarussische oppositie. "Want we begrijpen dat mensen om Loekasjenko heen dat ook doen. En nog belangrijker: de Russen bereiden zich ook voor."
Kavaleuski verblijft momenteel in de Slowaakse hoofdstad Bratislava. Hij werkt voor Svetlana Tichanovskaja, de Belarussische oppositieleidster die eerder dit jaar bij verstek werd veroordeeld tot 15 jaar cel. Kavaleuski vreest dat áls Loekasjenko overlijdt, Rusland klaarstaat om de macht over te nemen in zijn land.
Iedereen van de oppositie zit of in de gevangenis of is in het buitenland.
Die vrees wordt gedeeld door Belaruskenner Franka Hummels. "De kans is heel groot dat Poetin dan gewoon een mannetje vanuit Moskou naar Minsk stuurt." Volgens de Nederlandse journaliste heeft Rusland op dit moment eigenlijk al de macht in Belarus. "Alleen op papier niet. Dus dit zou dan gewoon een inlijving zijn zonder invasie."
De relatie tussen Rusland en Belarus is een strategisch zeer belangrijke, zeker sinds de oorlog in Oekraïne. Loekasjenko ging onlangs nog akkoord met het voorstel van Poetin om nucleaire kernwapens naar Belarus te verplaatsen. Zogenaamd omdat Belarus bedreigd wordt door landen als Polen en Litouwen. "Om aan de macht te blijven gaat Loekasjenko maar door met de soevereiniteit van ons land verhandelen", zegt Kavaleuski.
Belarussische lente?
Loekasjenko zinspeelde er onlangs op dat zijn zoon, die net volwassen is, hem op termijn kan opvolgen. Maar daar is amper draagvlak voor, ook niet binnen het regime. Zou er dan ruimte zijn voor een 'Belarussische lente'; oftewel een democratische revolutie onder leiding van de oppositie?
"Daar wordt heel veel over gepraat", zegt Hummels. "Maar het is ontzettend moeilijk te realiseren. Want iedereen van de oppositie zit in de gevangenis of is in het buitenland. Dus je moet letterlijk door hekken en muren heen voordat je dat vacuüm zou kunnen opvullen."
Toch hoopt Kavaleuski van de oppositie dat de anti-dictatoriale Belarussen de messen slijpen. "De democratische krachten moeten worden voorbereid. We moeten onze partners zoals de EU, Amerika en de VN aanwenden om Russische inmenging te voorkomen." Ook verwacht hij dat een eventuele opstand op steun kan rekenen van het Belarussische leger en de politie. "Net als veel burgers zijn ook zij klaar met het regime."
De repressie is ongekend hard. Als je een comment op sociale media liket, kun je al een gevangenisstraf krijgen.
De internationale gemeenschap kijkt met grote belangstelling naar de toekomst van Belarus vanwege de geopolitieke verhoudingen. Maar wat is eigenlijk de situatie van de ruim 9 miljoen inwoners van Belarus? Zij lijden behoorlijk onder het strakke regime en de erbarmelijke economie, zegt Hummels. "Ze proberen gewoon te overleven. Veel mensen hebben familie in Oekraïne, dus dat is ook iets waar ze veel mee bezig zijn."
In 2020 en 2021 probeerden Belarussen tevergeefs een revolutie te ontketenen in het land. Met hulp van Poetin sloeg de overheid de protesten hardhandig neer. Anno 2023 houden de meeste inwoners zich koest, zegt Hummels. "De repressie is ongekend hard. Als je een comment op sociale media liket, kun je al een gevangenisstraf krijgen."
En dat blijft zo, vreest Hummels. Ook als Loekasjenko overlijdt. Voor de Belarussen komt er pas écht verandering als die ándere leider verdwijnt: Vladimir Poetin. "Dan is de positie van Loekasjenko onhoudbaar en kan het twee kanten op. In een heel positief scenario is er dan daadwerkelijk ruimte voor oppositie en democratie." Maar als de opvolger van Poetin dezelfde harde hand hanteert in Belarus, zal volgens Hummels weinig veranderen.
