Overheidsfout bracht duizenden gezinnen in armoede, minister belooft oplossing

• Ties Brock

  verslaggever Nieuwsuur

Zeven jaar geleden noemde de Ombudsman het al een knelpunt dat opgelost moest worden. Rechters spreken van een buikpijndossier en Tweede Kamerleden trekken er herhaaldelijk over aan de bel: duizenden gezinnen die onder het bestaansminimum leven doordat regelingen van de overheid tegen elkaar in werken. Het probleem werd steeds maar niet opgelost.

Vandaag belooft minister Carola Schouten (ChristenUnie) voor Armoedebeleid dat daar verandering in komt. "Het is niet goed gegaan, maar we zijn nu wel hard op weg naar een oplossing", zegt de minister tegen Nieuwsuur. Ze zegt toe dat er voor de zomer duidelijkheid is over een nieuwe aanpak, waarbij gemeenten slachtoffers actief moeten opsporen en helpen.

Schouten noemt haar oplossing in een brief aan de Tweede Kamer vandaag "dringend nodig". Maar voor veel slachtoffers komt de aankondiging te laat. Naar schatting werden de afgelopen jaren tenminste 5700 gezinnen de dupe, maar waarschijnlijk gaat het om nog veel meer mensen.

Het gaat telkens fout bij de manier waarop verschillende regelingen van de overheid elkaar bijten. De gedupeerden zijn stellen, vaak met kinderen, waarvan de één geen inkomen heeft, en de ander een heel laag inkomen, zoals een kleine arbeidsongeschiktheidsuitkering of een laag salaris.

De gemeente vult het inkomen van de twee aan tot bijstandsniveau. Maar door die aanvulling komen onbedoeld én onterecht toeslagen zoals zorg- of huurtoeslag te vervallen. Daardoor raken de gedupeerden in armoede en komen ze in veel gevallen in de schulden terecht.

Met z'n drieën eten van vijf euro

Een van de getroffen gezinnen is de familie Slijngard. Gracilia Slijngard is afgekeurd om te werken vanwege een tumor in haar hoofd, en haar man raakte zijn baan als beveiliger kwijt. Ze kwamen daardoor op bijstandsniveau terecht, het minimale inkomen waar je in Nederland recht op hebt.

En toen ontvingen ze ook nog eens brieven van de Belastingdienst: ze moesten geld inleveren dat ze nodig hadden om rond te komen, en waar ze eigenlijk recht op hadden. Het gaat jaarlijks om vele honderden euro's aan bijvoorbeeld zorg- en huurtoeslag.

Gracilia laat zien hoe ze met een budget van zo'n vijf euro per dag toch aan genoeg eten komt voor zichzelf, haar man en kind:

Dat duizenden gezinnen de toeslagen mislopen is niet de bedoeling, maar wel het effect van fiscale regelingen. Deze echtparen zijn daardoor veel slechter af dan twee werkloze mensen in een vergelijkbare situatie met een bijstandsuitkering.

De sjaak

"Als ik dit aan mijn vrienden uitleg, zeggen ze, wat is dit voor gekkigheid", zegt sociaal raadsman Maarten Bockting. Hij helpt de familie Slijngard om de gevolgen zoveel mogelijk te beperken. Maar de meeste mensen die het overkomt, weten die hulp niet te vinden, denkt Bockting: "Als dit 5000 gezinnen overkomt, denk ik dat 4000 van hen niet de hulp vinden die ze nodig hebben. En dus zijn ze gewoon de sjaak."

Al in 2016 vroeg de Ombudsman aan de regering om het probleem zo spoedig mogelijk op te lossen. Een jaar later erkende de toenmalige staatssecretaris Jetta Klijnsma (PvdA) dat de situatie "onlogisch en onwenselijk" is. Maar hoe vervelend ook, zei ze, ze kon geen pasklare oplossing bieden. Sindsdien kaartten politici, sociaal raadslieden en rechters het probleem herhaaldelijk aan. Ook besloot de hoogste rechter vorig jaar dat de gemeente Arnhem een gedupeerd gezin moest helpen.

Maar ook na die rechterlijke uitspraak kwam het vooralsnog nog niet tot een landelijke oplossing, tot onbegrip van Tweede Kamerleden. "Ik vraag me vooral af hoe het kan dat dit probleem zo lang wordt genegeerd", zegt Senna Maatoug (GroenLinks), die begin dit jaar Kamervragen stelde aan minister Schouten. En ook elf andere Kamerfracties, waaronder regeringspartijen CDA en ChristenUnie vroegen de minister om opheldering na een artikel van NRC over het probleem.

"Duizenden mensen hebben jaren onder bijstandsniveau geleefd en kwamen niet rond, terwijl het probleem bekend was", aldus initiatiefnemer Pieter Omtzigt. "Dat is heel ernstig in een rechtsstaat." Ook regeringspartijen CDA en ChristenUnie ondertekenden de vragen.

Veel open vragen

Vandaag zegt de minister dus een oplossing te onderzoeken waarbij gemeenten de gedupeerden opsporen en compenseren. "Ik schrik wel van het woordje onderzoek", zegt André Moerman, die spreekt namens de sociaal raadslieden in Nederland. "Dat hebben we namelijk vaker gehoord. Waarom moet dit zo lang duren? Dat is onacceptabel."

Ook vragen betrokkenen zich af hoe gedupeerden gecompenseerd zullen worden voor het geld dat ze de afgelopen jaren zijn misgelopen, en of gemeenten van de regering hulp krijgen bij het opsporen van slachtoffers. Minister Schouten belooft voor de zomer met duidelijkheid te komen.