Een soldaat plaatst ze makkelijk, maar het kost enorm veel tijd en moeite om ze te verwijderen: landmijnen. Dat leidt tot grote problemen in Oekraïense gebieden waar de Russen veel mijnen hebben achtergelaten. Bijna dagelijks vallen er burgerdoden door ontploffende mijnen.
Tegelijkertijd gebruikt Oekraïne het wapen zelf ook maar al te graag. Soms gaat het land daarin een stap te ver, volgens onderzoek van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW).
"We hebben vastgesteld dat Oekraïne antipersoonsmijnen tegen de Russen gebruikte", zegt HRW-onderzoeksadviseur Fred Abrahams. "Die zijn verboden."
We zouden het veroordelen als Oekraïne deze mijnen blijft gebruiken.
In 1997 spraken 164 landen af om mijnen die zijn ontworpen om mensen te doden te verbieden en om voorraden te vernietigen. Deze wapens maken geen onderscheid tussen soldaten en burgers. En ze bemoeilijken humanitaire hulp en landbouw.
Rusland ondertekende het verdrag niet, en gebruikt volgens HRW nog veel antipersoonsmijnen. Oekraïne gebruikt ze dus óók, maar voor zover bekend op een veel kleinere schaal, vooral rond Izjoem. Bij die stad, die vorig jaar maandenlang bezet was door de Russen, vuurden Oekraïners volgens HRW mijnen in raketten af richting militaire bases van de Russen.
Abrahams: "We zijn zeker van onze conclusies. We hebben tientallen mensen in dat gebied ondervraagd. We hebben mijnresten gezien."
Antitankmijnen mogen wél
Ook na een conflict blijven antipersoonsmijnen gevaarlijk: sommige types ontploffen al als er iemand in de buurt loopt. Abrahams: "Die mijnen blijven in Oekraïne liggen gedurende dagen, weken, maanden of jaren."
Maar ook antitankmijnen, die niet verboden zijn door het internationale verdrag, kunnen later alsnog ontploffen. "Ze moeten met de hand onschadelijk worden gemaakt door een explosieven-expert", zegt defensie-expert Peter Wijninga (Den Haag Centrum voor Strategische Studies). "Dat is zeer tijdrovend."
'Boeren lopen gevaar'
Dat opruimen begint nu al: 1200 medewerkers van de internationale hulporganisatie Halo Trust sporen in Oekraïne mijnen op. Nederland doneert jaarlijks vier miljoen euro aan de organisatie, en gaf afgelopen jaar miljoenen extra, specifiek voor de ontmijning in Oekraïne.
"Een enorm deel van Oekraïne is besmet met mijnen", zegt Mairi Cunningham. Zij leidt bij Halo iedere maand honderd Oekraïners op om mijnen te ontmantelen. "Het zal jaren kosten om alles op te ruimen. Mensen die hun leven weer proberen op te pakken, die paddenstoelen in het bos gaan plukken of het land willen bewerken voor landbouw lopen al die tijd gevaar."
Ook rond het dorpje Virnopillya, vlakbij Izjoem, liggen veel mijnen. Het is levensgevaarlijk om de velden in te gaan:
Naar schatting kwamen al enkele honderden Oekraïense burgers om door landmijnen. De Oekraïense overheid schatte onlangs dat 40 procent van het land moet worden onderzocht op en vrijgemaakt van mijnen en andere explosieven.
Waarschijnlijk ligt het grootste deel in het oosten en zuiden van Oekraïne. Al jaren worden daar landmijnen ingezet - zeker ook door Oekraïense troepen. De grenzen van de in 2014 door pro-Russische troepen bezette gebieden in de Donbas zijn door Oekraïne beveiligd met landmijnen om te voorkomen dat de Russen verder konden doorstoten, zegt Wijninga. "De Oekraïners hebben daar enorme stellingen aangebracht."
Tanks worden makkelijk doelwit
Doordat veel velden er bezaaid liggen met mijnen, hebben Russische tanks er de laatste tijd de grootste moeite om door te breken. Op sommige plekken moeten de tanks noodgedwongen in colonnes achter elkaar rijden, waardoor ze veel kwetsbaarder worden.
Dat gebeurde bijvoorbeeld bij het dorpje Voehledar:
De vele mijnen vormen één van de redenen dat het Russische offensief zo traag verloopt, denkt Wijninga. "De Russen zijn gedwongen om hun pogingen om door de Oekraïense linies te breken te concentreren op een paar plekken."
Een middel dat soms wordt ingezet om mijnen onschadelijk te maken tijdens een offensief, zegt Wijninga, is een tank met voorop een grote rol met daaraan kettingen die met grote kracht tegen de grond slaan. "Die kan een pad vegen door een mijnenveld." Maar ook dan blijven colonnes geconcentreerd, en dus kwetsbaar.
Landmijnen via de lucht
De afgelopen tijd profiteert Oekraïne ook van door Duitsland en de VS geleverde antitankmijnen die met meerdere tegelijk in een raket of granaat worden afgeschoten. Zo worden ze via de lucht over een gebied verspreid om snel oprukkende Russische tanks tegen te houden. Tot begin januari leverde de VS al meer dan 10.000 RAAM-granaten (Remote Anti-Armor Mine) met per stuk negen mijnen.
Deze antitankmijnen gaan alleen af bij zwaar contact. Maar Oekraïne lijkt dus ook antipersoonsmijnen te hebben gebruikt die een gevaar voor burgers vormen. Na het ingaan van het anti-mijnverdrag vernietigde Oekraïne miljoenen antipersoonsmijnen, maar in 2021 had het land nog meer dan drie miljoen PFM-mijnen op voorraad.
HRW vond resten van deze vlindervormige mijnen rond Izjoem. De Oekraïense overheid belooft te onderzoeken hoe en waarom dat is gebeurd. Wijninga denkt niet dat Oekraïne de illegale mijnen ook op andere plekken heeft ingezet. "Dan hadden op veel meer plekken restanten gevonden moeten zijn."
Abrahams hoopt dat Oekraïne concludeert dat het best zonder de antipersoonsmijnen kan. "Oekraïne wil een verantwoordelijk lid van de internationale gemeenschap zijn. Dat onderscheidt ze van Rusland. Dit is de kans om te laten zien dat ze het menen."
