Maarten Siepel
In veel sectoren, van scheepvaart tot de chemie, is de veiligheid niet gegarandeerd. Er zijn grote twijfels of benodigde certificaten voor veiligheid en kwaliteit wel terecht worden afgegeven. Dat zegt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). De organisatie deed onderzoek naar het eigen toezicht.
De ILT houdt toezicht op 35 zogeheten stelsels waarvoor veiligheidscertificaten worden uitgegeven. Binnen die sectoren - van vuurwerk tot drinkwater en van het spoor tot luchtverontreinigende stoffen - moet de ILT erop toezien dat alle producten, apparaten en diensten aan de wettelijke eisen voldoen.
Dit wil niet zeggen dat alles onveilig is, maar ook niet dat het 100 procent veilig is.
Het toezicht gebeurt voornamelijk op afstand. De ILT besteedt veel van haar taken uit aan ongeveer 1500 certificerende instellingen: particuliere bedrijven die namens de ILT keuringen uitvoeren en certificaten afgeven.
In die samenwerking zit precies het probleem. Onderzoek naar - tot nu toe - acht sectoren (bodemkwaliteit, het spoor, koopvaardij, luchtvaart, luchtverontreinigende stoffen, binnenvaart, vuurwerk en taxi's) toont aan dat de certificerende instellingen onvoldoende informatie uitwisselen met de ILT. Hierdoor heeft de Inspectie niet goed in beeld waar eventuele veiligheidsrisico's liggen.
Daarnaast zegt de Inspectie dat de partijen waarmee wordt samengewerkt hun overheidstaak niet altijd goed uitvoeren. Zo vervullen die partijen soms meerdere rollen in een sector: ze stellen een norm en controleren tegelijkertijd die norm. "Dan kun je je afvragen, hoe bewaak je dat de norm niet te soepel wordt en er te makkelijk een certificaat wordt afgegeven?" zegt Anuschka Otten, programmamanager bij de ILT.
Bovendien hebben de certificerende instellingen een commercieel belang. Als zij te streng controleren, lopen ze het risico klanten te verliezen. Dit alles beïnvloedt de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de certificatie.
Problemen in alle sectoren
De Inspectie verwacht dezelfde problemen te zien bij de 27 sectoren die nog worden onderzocht. "Doordat we niet voldoende zicht hebben, weten we niet zeker of het afgegeven certificaat staat voor veiligheid", zegt Otten. "Dat wil niet zeggen dat alles onveilig is, maar ook niet dat het 100 procent veilig is. We zien het niet goed genoeg."
Een belangrijke aanleiding voor het onderzoek was het dodelijk ongeluk op een zeilschip in Harlingen in 2016. Ook afgelopen augustus kwam er nog een meisje om het leven door het afbreken van een giek op een oud zeilschip. In beide gevallen ging het om houtrot. Na het ongeluk van afgelopen zomer meldde de ILT dat bijna 15 procent van de historische schepen van de bruine vloot geen geldig certificaat had. De oorzaak volgens de Inspectie: problemen bij het toezicht.
Is de overheid doorgeslagen met de uitbesteding van taken aan commerciële partijen?
Eén van de onderzochte sectoren waar de ILT haar vraagtekens bij heeft is de koopvaardij. Hierbij is het soms niet duidelijk hoe het met de vakbekwaamheid van kapiteins en bemanning zit. "Er zijn diverse private en publieke partijen die daar een rol in spelen. We zien dat het niet helder is wie waar naar kijkt."
Heinrich Winter, hoogleraar Bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, schrikt van de boodschap van de ILT. Volgens hem is de overheid doorgeslagen met de uitbesteding van taken aan commerciële partijen. Hij vindt dat de ILT meer geholpen moet worden.
Zo zou er bijvoorbeeld een wet gemaakt kunnen worden die certificerende instellingen verplicht om de Inspectie te informeren. Daarbij zou de ILT meer middelen moeten krijgen om te kunnen handhaven en extra mogelijkheden om te kunnen ingrijpen binnen stelsels.
Vertrouwen terugwinnen
Ondanks de problemen vindt Winter niet dat de overheid taken terug moet nemen van de markt. "Als je dat zou doen, moet je veel expertise naar de overheid halen die er nu niet is. Dat is een enorme investering. Daarnaast kan je je afvragen of het een efficiënte keuze is."
Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit, is kritisch op de Inspectie. Hij noemt de analyse van de ILT een "Calimero-rapport", waarin de Inspectie te veel wijst naar de andere partijen in de certificeringsstelsels en haar eigen gezag afzwakt. "Dit is een heel machtige organisatie, zowel op basis van kennis als handhavingsinstrumenten. De ILT moet zelf beter haar best doen."
Minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat komt later met een reactie.
