'Ons' geld gejat in Oekraïne? 'Zelensky maakt werk van corruptie-aanpak'

President Volodymyr Zelensky wil schoon schip maken, maar de corruptie in Oekraïne is hardnekkig. De beschuldigingen liegen er niet om: voedsel voor militairen aan het front dat bewust veel te duur werd ingekocht, geld voor humanitaire hulp dat in verkeerde zakken terechtkwam. En dat terwijl het land midden in een oorlog zit.

Sinds vannacht hebben tot dusver elf hooggeplaatste functionarissen - al dan niet uit eigen beweging - het veld geruimd. Overigens is niet zeker of zij allemaal van corruptie zijn beschuldigd.

"Het is extra gevoelig als er van de strijdkrachten wordt gejat in tijden van oorlog", zegt Bob Deen van instituut Clingendael. "En het is opvallend dat Zelensky zoveel mensen ontslaat: als hij alleen een voorbeeld had willen stellen had hij er één of twee gepakt."

Al tijdens zijn verkiezingscampagne in 2019 beloofde Zelensky een eind te maken aan de wijdverspreide corruptie in zijn land. Toch trok hij in een interview met Nieuwsuur afgelopen mei rapporten die corruptie aantoonden nog in twijfel. "Dat hij nu maatregelen neemt en mensen ontslaat is zowel een teken dat hij actie onderneemt als een erkenning van het feit dat oude corruptiepraktijken er nog steeds zijn", zegt Deen.

Oekraïne kent een lange geschiedenis van zowel kleinschalige als grootschalige corruptie. "Toen Viktor Yanukovych president was van 2010 tot 2014 was de corruptie zo endemisch dat je geen interactie met een publieke organisatie kon aangaan zonder steekpenningen te betalen", zegt Olena Halushka van de Oekraïense anti-corruptieorganisatie Antac.

Sindsdien is er veel veranderd, vindt ze. "We hebben vanuit het niets allerlei anti-corruptieinstellingen opgebouwd. Een nationaal anti-corruptiebureau, een speciale openbaar aanklager voor corruptie en hoge rechtbanken voor de bestrijding van corruptie."

Westerse bondgenoten hameren er geregeld op dat het land, los van de oorlogsinspanningen, werk moet blijven maken van die strijd. Al meer dan twintig jaar helpt de EU Oekraïne met hervormingen om de rechtsstaat te versterken en corruptie- en witwaspraktijken te bestrijden, maar nog altijd zijn die niet uit het systeem verdwenen.

Nu duidelijk wordt dat geld dat bedoeld was voor de oorlog mogelijk in verkeerde zakken terecht is gekomen, houden die bondgenoten nauwgezet in de gaten wat de gevolgen daarvan zullen zijn, zegt Deen. "Er is een risico dat de steun voor Oekraïne afbrokkelt. Tegenstanders zullen zeggen dat 'ons' geld wordt gejat. Maar deze affaire helpt ook om te laten zien dat Zelensky wel degelijk werk maakt van de corruptie-aanpak."

Volwassen democratie

Olena Halushka van anti-corruptieorganisatie Antac ziet de ontwikkelingen als een positief signaal. "De ontslagen zijn erg logisch en ze zijn de stap die ik zou verwachten van een overheid in een volwassen democratie. Ik hoopte al dat dit eraan zat te komen."

Ze wijst erop dat corruptie weliswaar een groot probleem is in Oekraïne, maar niet alleen daar voorkomt. "Neem bijvoorbeeld het recente corruptie-schandaal in het Europees Parlement. Het probleem is dus de niet corruptie, maar de manier waarop die aangepakt wordt. Als de rechtbanken corruptiezaken behandelen en als verdachte functionarissen worden ontslagen en geschorst, is een democratie volwassen aan het worden. En heeft ze de kracht om de eigen problemen op een gezonde manier aan te pakken."

Het is belangrijk om nu goed in de gaten te houden hoe eerlijk de onderzoeken naar de geschorste functionarissen verlopen, zegt ze. "En we moeten kijken wie er aangenomen wordt op de posten die vrijgekomen zijn. Als dat twijfelachtige figuren zijn, is de les waarschijnlijk nog niet geleerd."