Eva Doesborgh
De spanning in de commerciële radiowereld stijgt. De hoogste bestuursrechter doet dinsdag in hoger beroep uitspraak over de toekomst van commerciële FM-radio. Op het spel staat welke zenders volgend jaar nog te beluisteren zijn via de FM.
Radiozender KINK spande vorig jaar een rechtszaak aan tegen het ministerie van Economische Zaken. KINK wil een FM-frequentie, een techniek om in het hele land uit te zenden. Het probleem: er is op de FM (Frequentie Modulatie) maar plaats voor negen zenders.
De huidige bezitters van een FM-frequentie doen er alles aan om die langer te behouden. Een reconstructie.
Big business
Wie tegenwoordig radio luistert, kan dat doen via internet, via een moderne digitale radio (DAB+) of via de ouderwetse FM. Die laatste is nog altijd het populairst. Bijna de helft van het luisterverkeer gaat via FM. "Met name in de auto wordt nog veel via FM-radio's geluisterd", zegt radio-onderzoeker Paul Rutten.
Maar FM-radio heeft een groot nadeel. De techniek biedt ruimte aan slechts dertien zenders, die in heel Nederland kunnen worden ontvangen. Vier daarvan zijn in gebruik door de publieke omroep. De overige negen FM-frequenties 'verhuurt' de overheid aan commerciële zenders via tijdelijke vergunningen.
Voor mediabedrijven is zo'n vergunning aantrekkelijk. Commerciële radio is big business: in 2021 besteedden adverteerders meer dan 200 miljoen euro aan radioreclames, blijkt uit cijfers van marketingorganisatie Audify.
Hoe meer luisteraars een zender heeft, hoe meer advertentie-inkomsten. "En omdat de meeste luisteraars nog aanhaken via FM-radio's, win je daar het makkelijkst marktaandeel," aldus Rutten.
Veiling
Het was begin deze eeuw een dilemma voor het kabinet. Want aan wie geef je de negen gewilde frequenties? En hoe zorg je vervolgens dat andere commerciële partijen ooit nog een kans krijgen op zo'n frequentie?
De oplossing werd een veiling. In 2003 kregen negen zenders met het beste bod - financieel en inhoudelijk - een frequentie toebedeeld. De vergunningen zouden acht jaar geldig zijn. Daarna kon een nieuwe veiling ook andere bedrijven een eerlijke kans geven.
Maar zover kwam het sinds 2003 nooit meer. Acht jaar later, in 2011, werden de vergunningen zes jaar verlengd. Doordat twee zenders in 2009 failliet gingen, was er automatisch plek vrijgekomen voor nieuwe kandidaten. In 2017 kwamen daar nog eens vijf jaren verlenging bij. De Tweede Kamer zag dat jaar geen heil in een nieuwe veiling. Op beide momenten dienden zich ook geen concrete nieuwkomers aan.
Voor KINK is een frequentie van levensbelang.
In ruil voor de verlengde vergunningen zonden de commerciële radiostations hun programma's voortaan ook uit via het nieuwere systeem, DAB+. De hoop in Den Haag was dat luisteraars hun FM-radio dan sneller zouden inruilen voor een moderne radio. DAB+ kan veel meer zenders tegelijk uitzenden dan de dertien van FM. Wanneer luisteraars massaal overstappen op DAB+ lost het probleem van de schaarse FM-frequenties zichzelf op en gaat de markt voor iedereen open, was de gedachte.
Maar hoewel internetradio en DAB+ langzaam aan populariteit winnen, is FM tegen de verwachtingen ook in 2022 nog de meest gebruikte manier van radioluisteren.
Coronaklappen
In september 2022 zou er na negentien jaar eindelijk een nieuwe veiling zijn, maar die werd vorig jaar wéér uitgesteld, tot 2025. Dit keer was niet DAB+, maar de coronacrisis de reden. "Het marktaandeel liep enorm terug. Hierdoor wilden adverteerders niet meer bij ons adverteren", blikt Paul Römer, directeur radio van Talpa, terug.
Talpa heeft vier van de negen vergunningen. "Er zijn enorme klappen gevallen waar we van moeten herstellen. En dat kost gewoon tijd." Toenmalig staatssecretaris Mona Keijzer gaf die tijd.
Dit leidde tot frustratie bij KINK, een radiostation voor alternatieve muziek. Dit station is nu alleen via internet en DAB+ te beluisteren. "Toen wij in 2019 begonnen, gingen wij ervan uit dat we in 2022 mee konden doen aan de veiling. Voor KINK is dat van levensbelang voor een hoger marktaandeel", legt directeur Jan Hoogesteijn uit.
KINK spande een rechtszaak aan en won. De rechter oordeelde afgelopen juli dat de veiling in september 2023 plaats moet vinden. Het ministerie legde zich bij die uitspraak neer en werkt inmiddels aan het organiseren van een veiling. Maar frequentiebezitters Talpa, BNR en Radiocorp (SLAM! en 100% NL) gingen in hoger beroep.
Het evenwicht tussen de belangen is zoekgeraakt.
KINK-directeur Hoogesteijn: "In 2021 hebben ze qua omzet een top-radiojaar gehad. Daarmee zijn de tekorten ruimschoots gecompenseerd." De geldproblemen zijn volgens de KINK-directeur dus niet het probleem, maar de dreiging van nieuwkomers. "Daarom halen ze alles uit de kast om hun positie te behouden."
Volgens Römer wordt er door KINK een beeld gecreëerd van David versus Goliath. "Het evenwicht tussen de belangen is zoekgeraakt." Onderzoeker Rutten is het daar niet mee eens. Die coronaschade is er immers ook voor nieuwkomers. "Dat betekent niet dat de bestaande partijen onevenredig benadeeld worden."
Hoogste bieder
Als KINK ook in hoger beroep wint, kan dat voor een verschuiving zorgen in het commerciële radiolandschap. Op dit moment bezit Talpa vier vergunningen (Radio 10, Radio 538, Veronica en Sky) en Radiocorp twee (100% NL en SLAM!). DPG Media (Q-Music), FD Mediagroep (BNR) en Mediahuis (Sublime) hebben alle één vergunning.
Wie bij de veiling aanspraak wil maken op een FM-frequentie is naar verwachting miljoenen tot tientallen miljoenen kwijt. In de huidige plannen wint de hoogste bieder per frequentie. Talpa zal sowieso een zender verliezen. De regering nam onlangs een advies over van de Autoriteit Consument en Markt om een maximum van drie te stellen aan het aantal frequenties dat één commerciële partij mag bezitten. Het maximum moet voorkomen dat een partij te veel macht krijgt op de FM-markt.
Het Belgische DPG Media, eigenaar van onder meer De Volkskrant en het AD, bezit weliswaar een zender met FM-frequentie, Q-Music, maar is ook voorstander van een snelle veiling. "Dus die willen er denk ik meer", zegt Rutten.
Of KINK een frequentie zal bemachtigen, is de vraag. De rechter oordeelde in eerste aanleg dat de zender over voldoende vermogen beschikt om serieus mee te doen, maar of ze daadwerkelijk op willen bieden tegen de grote mediabedrijven moet nog blijken.
Dinsdag doet de rechter in hoger beroep uitspraak.
